Biodiversity of Cyprus by NGO Protection of the Natural Heritage and the Biodiversity of Cyprus: Ο άγνωστος κόσμος των Λειχήνων - Όταν η φύση ζωγραφίζει με μεράκι - Του Γιώργου Κωνσταντίνου

All about Cyprus - Όλα για την Κύπρο

Κείμενο, φωτογραφίες, του Γιώργου Κωνσταντίνου

Οι λειχήνες είναι περίεργοι οργανισμοί και αποτελούν μια πρωτόγονη κατηγορία οργανισμών που φαίνονται σαν να προέρχονται από ένα άλλο πλανήτη, πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι είναι οι λειχήνες και που μπορούν να τις βρουν. Οι λειχήνες είναι μια σύνθετη μορφή ζωής και είναι μια συμβιωτική συνεργασία δύο ξεχωριστών οργανισμών που ανήκουν σε 2 διαφορετικά βασίλεια, αλλά λειτουργούν ως μία βιολογική μονάδα, ενός μύκητα και ενός άλγους (φύκος). Στο σχηματισμό αυτό μετέχουν από την πλευρά των φυκών, τα κυανοφύκη ή τα χλωροφύκη και από τους μύκητες οι "δισκομύκητες" ή οι "βασιδιομύκητες". Κατά τη συμβίωσή τους ο μύκητας τρέφεται από τις οργανικές ουσίες που παράγουν τα πράσινα κύτταρα των φυκών, ενώ το φύκος παίρνει ανόργανα συστατικά από τον μύκητα. Ο κυρίαρχος εταίρος είναι ο μύκητας, ο οποίος δίνει στις λειχήνες την πλειοψηφία των χαρακτηριστικών του, από το σχήμα του μέχρι τα καρποφόρα του σώματα. Το φύκι μπορεί να είναι είτε ένα πράσινο άλγη είτε ένα μπλε-πράσινο άλγη, γνωστό και ως κυανοβακτήριο. Πολλές λειχήνες έχουν και τους δύο τύπους φυκών. Στην πραγματικότητα είναι ένα σύνολο πολλαπλών οργανισμών που λειτουργούν ως ομάδα για να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες τους για τη ζωή. Τα κύτταρα των φυκιών περιέχουν χλωροφύλλη, που τους επιτρέπει να ζουν σε καθαρά ανόργανο περιβάλλον παράγοντας τα δικά τους οργανικά μείγματα. Ο μύκητας προστατεύει το φύκος από το να ξεραθεί και σε μερικές περιπτώσεις του παρέχει ανόργανη ύλη από το υπέδαφος.

Οι λειχήνες είναι όμορφες, συναρπαστικές και τις βρίσκουμε παντού από τους δρόμους της πόλης μέχρι στο χώμα, σε κορμούς δέντρων, σε ξυλώδη φυτά, σε βράχους, σε πέτρες, σε ξερολιθιές και τοίχους και πάντα σε υγιή και καθαρά περιβάλλοντα. Οι λειχήνες των δέντρων δεν είναι παράσιτα και δεν τρέφονται από αυτά, απλά τα χρησιμοποιούν ως σπίτι τους. Συνήθως είναι οι πρώτες που εγκαθίστανται σε μέρη με έλλειψη χώματος, αποτελώντας μερικές φορές την μόνη βλάστηση σε ορισμένα ακραία περιβάλλοντα όπως σε μεγάλα υψόμετρα βουνών και ψηλά γεωγραφικά πλάτη. Μερικές επιζούν σε σκληρές συνθήκες ερήμου και άλλες σε παγωμένα εδάφη αρκτικών περιοχών. Μερικές λειχήνες έχουν την μορφή φύλλων, άλλες καλύπτουν το έδαφος σαν κρούστα, άλλες είναι θαμνώδεις μορφές και άλλες έχουν ζελατινώδη εμφάνιση. Όπου κι αν βρίσκεστε, υπάρχουν λειχήνες σχεδόν σε κάθε περιβάλλον.
Στην πραγματικότητα οι λειχήνες είναι μερικοί από τους πρώτους αποικιστές που θα ξεκινήσουν την εξέλιξη της ζωής σε ένα νέο χώρο. Είτε πρόκειται για ένα εγκαταλελειμμένο χωματόδρομο, ένα πεζοδρόμιο, είτε για μια πρόσφατα δημιουργημένη πλαγιά, οι λειχήνες είναι συχνά ανάμεσα στις πρώτες μορφές ζωής που εμφανίζονται σε μια νέα περιοχή. Οι λειχήνες είναι πολύ σημαντικές για την δημιουργία και ωρίμανση οικοσυστημάτων.
Οι λειχήνες είναι σχετικά αργές στην ανάπτυξή τους και είναι μακρόβιοι οργανισμοί με μερικά είδη να θεωρούνται από τους παλαιότερους ζωντανούς οργανισμούς στον πλανήτη. Ένα είδος της Αρκτικής που ονομάζεται "map lichen" (Rhizocarpon geographicum) έχει χρονολογηθεί σε 8.600 χρόνια, προφανώς είναι ο παλαιότερος ζωντανός οργανισμός στον κόσμο.

Πολλά είδη λειχήνων είναι ευαίσθητες στην ανθρώπινη μόλυνση. Έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ζωντανοί οργανισμοί δείκτες μόλυνσης. Επειδή οι λειχήνες απορροφούν τις τοξίνες από τον αέρα, μια μεγάλη ποσότητα τοξινών μπορεί να σκοτώσει μια λειχήνα Αυτό σημαίνει ότι πολλά είδη αναπτύσσονται αργά σε περιοχές με σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως οι πόλεις. Πολλοί επιστήμονες χρησιμοποιούν συχνά λειχήνες ως δείκτες της μέσης ποιότητας του αέρα σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Όταν αναπτύσσονται σε βραχώδη εδάφη, μερικές λειχήνες σταδιακά αλλοιώνουν το υπέδαφός τους εκκρίνοντας οξέα που διαλύουν τα ορυκτά, συμβάλλοντας στην διαδικασία αποσάθρωσης κατά την οποία οι βράχοι μετατρέπονται σταδιακά σε χώμα το οποίο οι λειχήνες μπορούν στη συνέχεια να το χρησιμοποιήσουν για να πάρουν θρεπτικά συστατικά, γενικά όμως τρέφονται μέσω της φωτοσύνθεσης που εκτελούν τα φύκι. Ενώ η συμβολή τους αυτή στην αποσάθρωση είναι συνήθως καλή για την δημιουργία νέων εδαφών, μπορεί να δημιουργήσει όμως προβλήματα (μακροχρόνια) σε ανθρώπινες πέτρινες κατασκευές όπως αγάλματα και τοίχους.

Οι λειχήνες αναπαράγονται με σπόρια που απελευθερώνονται με διάφορους τρόπους ανάλογος του είδους.

Στην Κύπρο υπάρχουν μέχρι στιγμής καταγραμμένα πάνω από 400 διαφορετικά είδη λειχήνων αλλά πιθανών να υπάρχουν περισσότερα από 1000 είδη, ακόμα αυτός ο τομέας δεν έχει μελετηθεί εκτεταμένα και σίγουρα πολλά είδη της Κύπρου θα αποτελούν νέα είδη για την επιστήμη.

Οι λειχήνες αποτελούν μια σημαντική πηγή τροφής για αρκετά φυτοφάγα ζώα όπως ελάφια, τάρανδους και για πολλά είδη σαλιγκαριών κυρίως του γένους Albinaria (Clausiliidae).

Τα διαφορετικά είδη λειχήνων τα συναντούμε σε πολλά σχήματα, μεγέθη, χρώματα και αποχρώσεις (κίτρινο, κόκκινο, άσπρο, γκρίζο, πορτοκαλί, πράσινο, μαύρο, γαλάζιο και πολλά άλλα). Μπορεί κάποιος να διακρίνει από μακριά τις λειχήνες σε ένα βράχο καθώς φαίνονται τα χρωματιστά κυκλικά και άλλα σχήματα των λειχήνων. Μπορεί σε μια μικρή πέτρα που χωράει στην χούφτα σου να υπάρχουν πέντε ή και περισσότερα είδη λειχήνων με διαφορετικά χρώματα.

Λόγο της μεγάλης ποικιλίας ειδών, των χρωμάτων και την μεγάλη ομορφιά που έχουν οι λειχήνες έχουν προσελκύσει ένα πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων ανά τον πλανήτη που ασχολούνται παθιασμένα με την εύρεση, φωτογράφιση και ταυτοποίηση των ειδών αυτών.

Την επόμενη φορά που θα βρεθείτε έξω στην φύση κοιτάξετε προσεκτικά τους βράχους, τις πέτρες και κορμούς δέντρων και θα δείτε αυτούς τους υπέροχους οργανισμούς που πραγματικά μοιάζουν με μοναδικούς πίνακες ζωγραφικής που η φύση ζωγράφισε με πολλή μεράκι. ψάξετε να τις βρείτε και θα είναι σαν να ανακαλύπτετε ένα νέο άγνωστο κόσμο σχεδίων και χρωμάτων.

Γιώργος Κωνσταντίνου

Από άρθρο μου στην εφημερίδα Πολίτης

Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com. Τηλ 96376823