Translate

Monday 23 October 2023

Τα Άγνωστα χερσαία σαλιγκάρια της Κύπρου - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 5/8/2018

  See also

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George    Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

All about Cyprus - Όλα για την Κύπρο



Κείμενο, φωτογραφίες, του Γιώργου Κωνσταντίνου

Μέσα από τις ατελείωτες μας περιπλανήσεις (εγώ και η γυναίκα μου Φανή) στην κυπριακή φύση τα σαλιγκάρια μας είχαν τραβήξει την προσοχή καθώς συναντούσαμε μεγάλη ποικιλία ειδών. Έτσι το 2004 αρχίσαμε αφιλοκερδώς μια συστηματική έρευνα και συλλογή σαλιγκαριών από  ολόκληρη την Κύπρο, και με συνεργασία ξένων επιστημόνων αρχίσαμε να καταμετρούμαι και να ταυτοποιούμε τα είδη που βρίσκαμε. Το θέμα παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρων καθώς το 26 περίπου τις εκατό είναι ενδημικά της Κύπρου και μάλιστα μερικά από αυτά πολύ σπάνια και μοναδικά. Ενδημικό είδος της Κύπρου σημαίνει ότι υπάρχει μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον πλανήτη. Αυτό συμβαίνει σε όλα τα νησιώτικα περιβάλλοντα λόγο της απομόνωσης που υφίστανται τα είδη αυτά. Με την πάροδο των χιλιάδων χρόνων και λόγο της απομόνωσης τους στο νησιώτικο περιβάλλον τα σαλιγκάρια αυτά εξελιχθήκαν σε ενδημικά  της Κύπρου.


Τα σαλιγκάρια είναι γαστερόποδα, πνευμονοφόρα μαλάκια και το σώμα τους προφυλάσσεται από όστρακο με εξαίρεση τους γυμνοσάλιαγκες που ανήκουν και αυτοί στα σαλιγκάρια. 
Σε ολόκληρο τον πλανήτη  έχουν καταγραφεί χιλιάδες διαφορετικά είδη σαλιγκαριών. 
Στην Κύπρο υπάρχουν 35 οικογένειες σαλιγκαριών με 110 διαφορετικά είδη. Οι περισσότεροι κύπριοι δεν γνωρίζουν ότι έχουμε τόσα πολλά είδη καθώς τα περισσότερα είδη είναι πολύ μικρά και γνωρίζουν μόνο τα μεγάλα και εδώδιμα είδη. Μερικά από αυτά είναι μεγέθους κεφαλής καρφίτσας ενώ μερικά ενδημικά είδη ζουν μόνο σε μερικούς μικρούς βιότοπους και κινδυνεύουν με αφανισμό. Τα σαλιγκάρια δραστηριοποιούνται κατά τις υγρές περιόδους του χειμώνα από τον Νοέμβριο μέχρι και τον Απρίλιο ενώ το καλοκαίρι βρίσκονται σε μια κατάσταση καλοκαιρινής νάρκης. Όλα τα σαλιγκάρια είναι φυτοφάγα ενώ μερικά είδη τρέφονται εκτός από φυτικά είδη και με άλλα είδη σαλιγκαριών. Αναπαράγονται όλα κατά το φθινόπωρο μετά τις πρώτες βροχές τοποθετώντας τα αυγά τους σε τρύπες στο έδαφος που ανοίγουν τα ίδια. Τα συναντούμε σχεδόν σε όλους τους βιότοπους από παράλιες περιοχές μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.  Πολλά από τα ενδημικά μας είδη έχουν κηρυχτεί ως κινδυνεύοντα είδη από την IUCN.  Στην Κύπρο υπάρχει το κόκκινο βιβλίο τις χλωρίδας του τόπου μας με όλα τα κινδυνεύοντα είδη φυτών της Κύπρου, επείγετε να γίνει και το κόκκινο βιβλίο της πανίδας της Κύπρου. 


Μερικά είδη έχουν μεταφερτή άμεσα η έμμεσα από τους ανθρώπους και έχουν εγκλιματιστεί στο κλίμα του τόπου μας. 
Δέκα από τα είδη της οικογένειας Helix τα συναντούμε στην Κύπρο και αποτελούν τα μεγαλύτερα από όλα τα άλλα. Είναι όλα εδώδιμα και ζουν σε διάφορες περιοχές όπως σε βουνά, κήπους, κάμπους, λόφους και χωράφια η εκτρέφονται σε φάρμες σαλιγκαριών.
Αρκετά διαδεδομένο είναι και το μάζεμα σαλιγκαριών στην Κύπρο συνήθως με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου.
Κάποια από τα πιο διαδεδομένα  εδώδιμα σαλιγκάρια που βρίσκονται στην χώρα μας είναι: Cantareus aspersus,  Theba pisana , Helix cincta και Eobania Vermiculata.  
Τα χερσαία σαλιγκάρια έχουν διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρολό στην διατροφή  των πρώτων νεολιθικών κάτοικων της Κύπρου.  Έχουν βρεθεί σε ανασκαφές νεολιθικών οικισμών σε τροφικά κατάλοιπα χερσαία σαλιγκάρια που αποτελούσαν μέρος της διατροφής των τότε κατοίκων. Έχουν βρεθεί στον οικισμό Καντού-Κουφόβουνος, στην θέση Αγ. Επίκτητος – Βρυσή, στον οικισμό Σωτήρα-Τεππές και στην Xοιροκοιτία που χρονολογείται από την μεταγενέστερη φάση της ακεραμικής νεολιθικής  περιόδου (γύρω στο 7000 π.X.). Επίσης  στο κατεχόμενο χωριό Αγία Ειρήνη έχουμε βρει σε συλημένο ρωμαϊκό βασιλικό τάφο χερσαίο σαλιγκάρι του ενδημικού είδους  Assyriella Bellardii που ήταν τοποθετημένο μαζί με τον νεκρό, πολύ πιθανών να χρησιμοποιείτο ως δακρυδόχος . Χερσαία σαλιγκάρια έχουν βρεθεί και σε πολλές άλλες νεολιθικές  θέσεις.


Εχθροί των σαλιγκαριών ξεκινώντας από τον ανθρώπινο παράγοντα είναι
Μετά από βροχή κυρίως το φθινόπωρο χιλιάδες σαλιγκάρια σκοτώνονται από αυτοκίνητα στους δρόμους. 
Το αλόγιστο μάζεμα σαλιγκαριών που γίνετε από τους ανθρώπους για σκοπούς τροφής και εμπορίας αποτελεί επίσης μεγάλο κίνδυνο αφανισμού ορισμένων ειδών εδώδιμων  σαλιγκαριών. Το μάζεμα τους γίνετε συνήθως το φθινόπωρο μετά τις πρώτες βροχές, εποχή που τα σαλιγκάρια γενούν και αυτά μαζεύονται πριν φτάσουν να γεννήσουν.  Υπάρχουν περιπτώσεις που ξέρω που άτομα μαζεύουν σε μια νύχτα πέραν των 100 κιλών με σκοπό την εμπορία. Αυτό δεν απαγορεύετε από τον νόμο στην Κύπρο (κακώς)  αλλά η ζημιά που γίνετε είναι τεράστια. Πρέπει επείγων να γίνουν νόμοι για αυτό το θέμα όπως υπάρχουν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.  


Οι πυρκαγιές είναι ένας από τους ποιο μεγάλους εχθρούς των σαλιγκαριών που τα αποδεκατίζουν κατά χιλιάδες  και που σχεδόν πάντα οφείλονται σε ανθρώπινους  παράγοντες καταστρέφοντας ολόκληρες αποικίες με σπάνια ενδημικά σαλιγκάρια που χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια για να δημιουργηθούν.  
Η οικιστική  και  βιομηχανική ανάπτυξη  αποτελεί  σοβαρό κίνδυνο για τα σαλιγκάρια  όπου  καταστρέφονται ανεπανόρθωτα οι βιότοποι τους και αποδεκατίζονται ολόκληροι πληθυσμοί από σπάνια και ενδημικά είδη. 
Εχθροί των σαλιγκαριών που οφείλονται σε φυσικούς παράγοντες είναι
Η παρατεταμένη  ανομβρία καθώς και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες επιδρούν αρνητικά στα σαλιγκάρια με καταστρεπτικές συνέπιες. Αν και τα σαλιγκάρια αντέχουν μέχρι και τρία χρόνια σε νάρκη, οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η ανομβρία έχουν ως αποτέλεσμα τον μαζικό τους θάνατο. 
Ένα είδος κολεοπτέρου το Ablattaria arenaria της οικογενειας Silphidae Το έντομο αυτό παρασιτεί στα σαλιγκάρια και οι προνύμφες του όπως και τα ενήλικα έντομα τρέφονται με αυτά.


Διάφορα είδη μύγας της οικογενείας Sciomyzidae όπως η Euthycera Formosa παρασιτούν πάνω στα σαλιγκάρια και τους γυμνοσάλιαγκες. Γεννούν τα αυγά τους πάνω στα σαλιγκάρια, από αυτά εκκολάπτονται οι κάμπιες οι οποίες αρχίζουν να τρέφονται με το ζωντανό σαλιγκάρι με αποτέλεσμα αυτό να πεθάνει. Οι κάμπιες συνεχίζουν να τρέφονται από το νεκρό σαλιγκάρι μέχρι να μεταμορφωθούν σε τέλεια έντομα. Από ένα σαλιγκάρι μεγέθους ρεβιθιού μπορεί να εκκολαφτούν μέχρι και τρεις μύγες.
Rattus rattus η κυπριακή ποντικα , ένα παμφάγο θηλαστικό που το διαιτολόγιο του  περιλαμβάνει και σαλιγκάρια.
Eumeces schneideri. Η μεγαλύτερη από τα έντεκα είδη σαύρας που έχουμε στην Κύπρο και συμπεριλαμβάνει και τα σαλιγκάρια στο διαιτολόγιο της.
Acomys nesiotes ο Κυπριακός Ακανθοποντικός, σπάνιο θηλαστικό  για την Κύπρο που το διαιτολόγιο του αποτελείτε σχεδόν αποκλειστικά με σαλιγκάρια.
Κυπριακός Σκαντζόχοιρος ενδημικό υποείδος της Κύπρου, ακόμη ένας φυσικός εχθρός των σαλιγκαριών καθώς το παμφάγο του διαιτολόγιο περιλαμβάνει και τα σαλιγκάρια. 
Αρκετά είδη πουλιών επίσης τρέφονται με σαλιγκάρια. 


Γιώργος Κωνσταντίνου
Από άρθρο μου στην εφημερίδα Πολίτης
Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com. Τηλ 96376823






No comments:

Post a Comment