Biodiversity of Cyprus by NGO Protection of the Natural Heritage and the Biodiversity of Cyprus: Οι λιβελούλες της Κύπρου. Τα γρηγορότερα έντομα στον πλανήτη - - Του Γιώργου Κωνσταντίνου

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

Κείμενο, φωτογραφία, του Γιώργου Κωνσταντίνου

Οι λιβελούλες τα γνωστά μας αεροπλανάκια ανήκουν στην ομοταξία των εντόμων και στην τάξη οδοντόγναθα (Odonata). Τα συναντούμε σε δυο υποτάξεις τα dragonflies (λιβελούλες) Ανισόπτερα (Anisoptera) και τα damselflies Zυγόπτερα (Zygoptera). Τα Ζυγόπτερα ταξινομουντε σε 18 οικογένειες και τα Ανισόπτερα σε τέσσερις οικογένειες. Το όνομά τής λιβελούλας προέρχεται από τη λατινική λέξη libella που σημαίνει υδρόμετρο και σχετίζεται με τα μέρη που ζει τις πηγές, ποτάμια, λίμνες, και σε κάθε υδροβιότοπο. Οι λιβελούλες αποτελούν τα πιο αγαπητά έντομα για τους ανθρώπους μετά τις πεταλούδες.

Banded demoiselle (Calopteryx splendens)

Στον πλανήτη έχουν καταγραφεί περισσότερα από 6.000 διαφορετικά είδη. Στην Ευρώπη έχουν καταγραφεί περίπου 120 είδη ενώ στην Κύπρο έχουν καταγραφεί 37 διαφορετικά είδη άλλα μερικά από αυτά αποτελούν πολύ σπάνια είδη. Πρόκειται για έντομα που επιβίωσαν δια μέσο εκατομμυρίων ετών αφού απολιθώματα τους έχουν βρεθεί από την Τριαδική περίοδο πριν 320 εκατομμύρια χρόνια. Το μεγαλύτερο είδος λιβελούλας βρέθηκε ως απολίθωμα και είχε άνοιγμα φτερών 70 εκατοστών. Είναι σαρκοφάγα έντομα και πολύ δεινοί θηρευτές και ίσως σε αυτό να οφείλουν την επιβίωση τους μέχρι και σήμερα. Τα συναντούμε σε πολλούς υπέροχους χρωματισμούς όπως κόκκινο, μοβ, μπλε, γαλάζιο, κίτρινο και σε πολλά άλλα χρώματα. Συνήθως το θηλυκό και το αρσενικό έχουν διαφορετικά χρώματα και πολλοί νομίζουν ότι είναι διαφορετικά είδη. Τα Ανισόπτερα (Anisoptera) έχουν 2 ζευγάρια φτερών και όταν κάθονται ακίνητα έχουν τα φτερά τους ανοιχτά και κάθετα προς το σώμα τους ενώ τα Zυγόπτερα που διαθέτουν και αυτά 2 ζευγάρια φτερών όταν κάθονται έχουν τα φτερά τους κλειστά. Μπορούν εν πτήση να γεννούν τα αυγά τους, να πιάνουν τα θηράματα τους, και να ζευγαρώνουν. Το θηλυκό γεννά εν πτήση τα αυγά του στην επιφάνια του νερού σε επιπλέοντα φυτά. Οι προνύμφες τους ζουν μέσα στο νερό και τρέφονται κυρίως με προνύμφες άλλων υδρόβιων εντόμων, ασπόνδυλα, μικρά ψαράκια και γυρίνους, αναπνέουν μέσα από βράγχια στον πρωκτό και μπορούν να προωθηθούν γρήγορα εκπέμποντας νερό από τον πρωκτό. Όταν η ζωή της ως προνύμφη τελειώσει βγαίνει έξω από το νερό συνήθως την νύχτα πάνω σε βλάστηση που υπάρχει κοντά στο νερό και μένουν ακίνητες, στην συνέχεια το δέρμα της ράχης ανοίγει και βγαίνει από μέσα το τέλειο έντομο, όπως ακριβώς βγαίνει η πεταλούδα από το κουκούλι της.

Black stream glider (Trithemis festiva).

Τα ώριμα πτερωτά έντομα τρέφονται με κουνούπια, μύγες, πεταλούδες, μέλισσες και γενικά όποιο έντομο μπορούν να πιάσουν. Είναι εξαιρετικοί κυνηγοί και κυνηγούν άλλα έντομα με 2 τρόπους. Μερικά είδη τριγυρίζουν ψάχνοντας για λεία ενώ άλλα είδη κάθονται σε ένα μέρος με καλή θέα, περιμένοντας για λεία που περνάει, μετά ορμούν πάνω της την αρπάζουν και την τρώνε είτε στον αέρα η κάθονται κάπου. Μπορούν να πετάνε προς όλες τις κατευθύνσεις. Μπροστά, πίσω, πάνω, κάτω. Επίσης μπορούν να πετάξουν με το σώμα τους να εφάπτεται στο νερό.

Blue emperor (Anax imperator)

Οι λιβελούλες περνούν την περισσότερη ζωή τους σαν νύμφες κάτω από την επιφάνεια του νερού. Σε κατάσταση προνύμφης αναλόγως του είδους ζουν από 1 μέχρι 5 χρόνια μέσα στο νερό ενώ ως ενήλικα έντομα έχουν πολύ μικρή διάρκεια ζωής και η ζωή τους κυμαίνεται αναλόγως του είδους και του κλίματος της περιοχής που ζουν από μερικές βδομάδες μέχρι και 1 χρόνο. Το μέγεθος του σώματος τους ποικίλη αναλόγως του είδους και κυμαίνεται σε μήκος από 2 μέχρι 9 πόντους και με άνοιγμα φτερών από 2 μέχρι 11 πόντους. Έχουν εξωσκελετό και το σώμα τους αποτελείται από τρία τμήματα το κεφάλι με πολύ μεγάλα μάτια, τον θώρακα με τα έξι πόδια τους και την κοιλία. Στο κεφάλι τους έχουν δύο κοντές και λεπτές κεραίες και δύο μεγάλα μάτια. Το κάθε μάτι αποτελείται από 30.000 φακούς. Ο μικροσκοπικός της εγκέφαλος μπορεί και αποκωδικοποιεί τα σήματα που δίνουν αυτοί οι φακοί και εντοπίζει την παραμικρή κίνηση γύρω της.

Blue-tailed Damselfly (Ischnura elegans)

Τα συναντούμε συνήθως κοντά σε λίμνες, ρυάκια, ποταμούς, έλη και γενικά όπου υπάρχει νερό αν και μερικά είδη μπορούμε να τα βρούμε και σε περιοχές πολύ μακριά από νερά. Συναντούμε τα Οδοντόγναθα σε όλο τον κόσμο με εξαίρεση μόνο τις πολικές περιοχές. Τη μεγαλύτερη ποικιλία τη βρίσκουμε στις τροπικές ζώνες.

Πρόκειται για πολύ γρήγορα και αθόρυβα έντομα και αποτελούν τα πιο γρήγορα έντομα στον πλανήτη, μερικά είδη μπορούν να πιάσουν ταχύτητα μέχρι 80 χιλιόμετρα. Μερικά είδη όπως τα είδη του γένους Anax που αποτελούν και τα μεγαλύτερα από όλα τα είδη που συναντούμε στον τόπο μας, όταν ο καιρός το επιτρέπει ανεβαίνουν σε πολύ μεγάλα ύψη και κυνηγούν άλλα έντομα κυρίως μέλισσες. Οι κυνηγητικές ικανότητες της λιβελούλας είναι εκπληκτικές, καταφέρνει να σκοτώσει το 95% των στόχων της, γεγονός που την κατατάσσει σε πολύ ψηλή θέση στην λίστα με τους πιο ικανούς θηρευτές του κόσμου.

Common winter damselfly (Sympecma fusca).

Οι λιβελούλες είναι πολύ ωφέλιμες γιατί κρατούν τον πληθυσμό των κουνουπιών χαμηλό μίας και είναι η βασική τροφή τους ως προνύμφες τρώγοντας τα αυγά και τις προνύμφες των κουνουπιών.

Η Λιβελούλα είναι ένα έντομο που λατρεύτηκε ως σύμβολο μυστικισμού, αφού συμβολίζει την αναγέννηση, τον μετασχηματισμό και την προσαρμοστικότητα, από την Εποχή τού Μινωϊκού Πολιτισμού.

Φυσικοί εχθροί των λιβελούλων είναι η ανομβρία καθώς τα έντομα αυτά χρειάζονται νερό για να ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους. ΟΙ λιβελούλες αποτελούν λιχουδιά για πολλά αρπαχτικά πουλιά όπως μερικά είδη φαλκονιών, για εντομοφάγα πουλιά, μεγαλόσωμες αράχνες, ερπετά και αμφίβια. Καταστροφές των λιβελούλων που οφείλονται σε ανθρωπίνους παράγοντες είναι οι ψεκασμοί και οι καταστροφή των υγροτόπων με συνεπεία οι λιβελούλες να μην μπορούν να αναπαραχθούν.