Το κατεχόμενο χωριό Γιαλούσα ή Αιγιαλούσα στη χερσόνησο της Καρπασίας - Yialousa village in the Karpas peninsula - Cyprus

 Αυτή την ανάρτηση μου την αφιερώνω εξαιρετικά στον αγαπημένο μου φίλο Εφρέμη Καλλή απο την Γιαλούσα

See also

Κατάλογος κατεχομένων δήμων και κοινοτήτων της Κύπρου - List of cities, towns and villages in occupied Cyprus

List of cities towns and villages in Cyprus - Κατάλογος δήμων και κοινοτήτων της Κύπρου

Το ψαρολίμανο (Λιμνιώνας) της κατεχομένης Γιαλούσας

Δυο παλαιοί πετρόκτιστοι ανεμόμυλοι στο κατεχόμενο χωριό Γιαλούσα στη χερσόνησο της Καρπασίας - Two old windmills at Yialousa village 

Η φώκια της Γιαλούσας στο ακρωτήριο πλακωτή (Αχαιών Ακτή) - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 8/10/2017

Η εκκλησία  Αγία Μαρίνα στο κατεχόμενο χωριό Γιαλούσα στη χερσόνησο της Καρπασίας - Church of Agia Marina from Yialousa - Cyprus

Ξωκλήσι Αγίου Γεωργίου στο χωριό Γιαλούσα - Church Agios Georgios at Gialousa

Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Γιαλούσα - Archangkelos Michail at Gialousa -

Οι παλιές πετρόκτιστες αποθήκες χαρουπιών στο χωριό Γιαλούσα στη χερσόνησο της Καρπασίας

Το χωριό Αγιά Τριάδα (Γιαλούσας) Καρπασίας - Ayia Trias, Karpasias Cyprus

Η Μονή Αγίου Γεωργίου του Σακκά στην κατεχόμενη Αγία Τριάδα Γιαλούσας

Ξωκλήσι Αγίου Χρυσοστόμου στην Αγία Τριάδα

Εκκλησία Άγιος Θέρισσος στην Καρπασία - Church of Agios therissos at karpasia Cyprus

Ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας Πύργου στην Αγία Τριάδα

Αρχαία αγάλματα στην Καρπασία

Η Βασιλική της Αγίας Τριάδας

Εκκλησία Αγιά Τριάδα στο χωριό Αγιά Τριάδα - Church Agia Triada at Agia Triada Cyprus

Αιωνόβια Τρεμιθκιά ή Τρέμιθθος (Pistacia terebinthus) στο χωριό Αγία Τριάδα (Γιαλούσας) Καρπασίας - Centuries old Pistacia terebinthus at Ayia Trias, Karpasias Cyprus

Εκκλησία Άγιος Φανούριος στην αγία τριάδα Γιαλούσας - Church Agios Fanourios at Agia Triada - Cyprus

Η Γιαλούσα είναι ένα κατεχόμενο σήμερα μεγάλο αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στο κεντρικό τμήμα της χερσονήσου της Καρπασίας. 

Βρίσκεται πάνω στον κύριο δρόμο Αμμοχώστου - Ριζοκαρπάσου, 10 περίπου χμ, βορειοανατολικά του Λεοναρίσσου. Μαζί με το Ριζοκάρπασο και την Ακανθού αποτελούν τα τρία μεγαλύτερα σε έκταση χωριά της Αμμωχώστου. Το χωριό πήρε τον ονομασία του από την αρχαία ελληνική λέξη Αιγαλούσα (αιγιαλός = γιαλός) και σημαίνει την τοποθεσία που βρίσκεται κοντά στη θάλασσα.

 Πράγματι η Γιαλούσα έχει θέα προς τις βόρειες ακτές της επαρχίας Αμμοχώστου και είναι κτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου. 

Η Γιαλούσα κτίστηκε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους μετά το τέλος των αραβικών επιδρομών κατά τη διάρκεια των οποίων είχε υποστεί πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Αυτό μαρτυρείτε από την ύπαρξη ωραιοτάτου ναού αφιερωμένου στον Αρχάγγελο Μιχαήλ ο οποίος χρονολογείται στο 10ο αιώνα μ.Χ.

Ο οικισμός της Γιαλούσας υπήρξε πάντα πολυπληθής. Το 1973 ο πληθυσμός του χωριού ήταν 2.460 κατοίκους και ήταν ο όγδοος μεγαλύτερος σ' ολόκληρη την επαρχία Αμμοχώστου μετά την Αμμόχωστο, το Παραλίμνι, τη Λύση, τη Δερύνεια, τη Βατυλή, την Άσσια και το Ριζοκάρπασο. Μόνο στη χερσόνησο της Καρπασίας η Γιαλούσα ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό με πολύ μικρή διαφορά από το Ριζοκάρπασο. 

Λόγο του μεγάλου του πληθυσμού, στο χωριό Γιαλούσα λειτουργούσε, μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974, και ελληνικό γυμνάσιο που εξυπηρετούσε και τις εκπαιδευτικές ανάγκες γειτονικών χωριών. Στο χωριό λειτουργούσε αστυνομικός σταθμός από το 1905. Από τις αρχές του αιώνα στάθμευαν επίσης στο χωριό περιφερειακός ιατρικός λειτουργός, περιφεριακό δικαστήριο και άλλοι κυβερνητικοί λειτουργοί. 

Μεγάλος αριθμός Γιαλουσιτών είχε παραμείνει στο χωριό κι εγκλωβιστεί εκεί με την τουρκική στρατιωτική εισβολή και κατοχή. Ο αριθμός των εγκλωβισμένων ανερχόταν στους 1.909 τον Οκτώβριο του 1975. Στη συνέχεια άρχισαν να εκδιώκονται κι αυτοί από τους Τούρκους και να προσφυγοποιούνται στις ελεύθερες περιοχές. Τον Δεκέμβριο του 1975 είχαν παραμείνει μόνο 537, ενώ μειώθηκαν στους 310 τον Ιανουάριο του 1977. Τον Απρίλιο του 1978 είχαν παραμείνει μονο δύο. Σήμερα δεν υπάρχει κανένας Έλληνας στο χωριό.

 Στο μεταξύ από το 1976 εγκαταστάθηκαν στη Γιαλούσα Τουρκοκύπριοι που μεταφέρθηκαν από τις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, κυρίως από τα χωριά Κόκκινα και Βροΐσια. Αυτοί μετονόμασαν την Γιαλούσα σε Yeni Erenköy (την ονομασία Erenköy, που σημαίνει χωριό των σοφών ανθρώπων, χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι για το χωριό Κόκκινα, η δε πρόταξη Yeni σημαίνει Νέο). Αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Γιαλούσα και πολλοί έποικοι που μεταφέρθηκαν από την Τουρκία.

 Πολλοί από τους πρόσφυγες Γιαλουσίτες εγκαταστάθηκαν στο Καλό Χωριό (επαρχία Λάρνακας) και στην Αυδήμου (επαρχία Λεμεσού), κι άλλοι σε άλλες περιοχές. Αρκετοί μετανάστευσαν σε διάφορες χώρες όπου είχαν συγγενείς, γιατί πολλοί Γιαλουσίτες βρίσκονται εγκατεστημένοι από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα στην Αγγλία, στην Αυστραλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου κι είχαν μεταναστεύσει.

Η Γιαλούσα χωρίζεται σε δύο ενορίες, του Αρχάγγελου Μιχαήλ και της Αγίας Μαρίνας (11ος -12ος αιώνας) ενώ υπάρχουν κι άλλες συνοικίες καθώς και ξωκλήσια όπως της Αγίας Σολομωνής, του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Θέκλας, της Ζωοδόχου Πηγής. 

Ο οικισμός της Γιαλούσας είναι διεσπαρμένου τύπου, αν και σχετικά συμπαγής στο κέντρο. Ακριβώς από το κέντρο του οικισμού ξεκινά ένα ακτινωτό οδικό δίκτυο προς όλες τις κατευθύνσεις. Το δίκτυο αυτό επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την οικοδόμηση των σπιτιών. Η Γιαλούσα εμφανίζεται στους ενετικούς χάρτες  με την ονομασία lalusa. Τόσο ο Τζέφρυ όσο και ο Γκάννις μνημονεύουν ιδιαίτερα τις εκκλησίες και τα ξωκλήσια της Γιαλούσας. Ο Λοΐζος Φιλίππου σημειώνει πως ο ναός της Γιαλούσας ανακαινίστηκε το 1793 χάρη στις ενέργειες του αρχιεπισκόπου Χρύσανθου. 

Σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα το πρώτο σχολείο στο χωριό ιδρύθηκε το 1862, ο δε δάσκαλος ήταν ταυτόχρονα ιεροψάλτης και μουσικοδιδάσκαλος. 'Ομως. ο Ι. Κ. Περιστιάνης αναφέρει πως μερικοί δάσκαλοι δίδαξαν στο χωριό τα γράμματα και πριν από το 1862.

Τα κυριότερα προϊόντα της Γιαλούσας πριν από την τουρκική εισβολή του 1974 ήταν τα σιτηρά, ο καπνός, οι ελιές, οι χαρουπιές, πολύ λίγα εσπεριδοειδή και όσπρια. Ο καπνός πριν την εισβολή ήταν η κυριότερη καλλιέργεια μερικών χωριών της Καρπασίας, ο δε Συνεργατικός Οργανισμός Καπνού (Σ.Ο.Κ.) είχε έδρα του την Γιαλούσα. Για χρόνια ο καπνός αποτελούσε την κύρια καλλιέργια στην περιοχή, όπου παλαιότερα εξαγόταν και γύψος από τοπικά λατομεία.

 Ανεπτυγμένη πριν την εισβολή ήταν στην Γιαλούσα και η αιγοπροβατοτροφία. Στο χωριό εκτρέφονταν 3.306 πρόβατα, 1.769 κατσίκες, 235 μοσχάρια και 7.286 πουλερικά. Ο αριθμός των μοσχαριών ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος στην επαρχία Αμμοχώστου μετά τη Λύση και το Ριζοκάρπασο. Εκτός από τη βιομηχανία του καπνού δεν υπήρχε οποιαδήποτε άλλη αξιόλογη βιομηχανική δραστηριότητα. Εξάλλου πριν από την εισβολή λειτουργούσε στη Γιαλούσα αλιευτικό καταφύγιο.

.Πηγή: Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια             

Κατεχόμενα: Μια περιδιάβαση στα κατεχόμενα χωριά και τις πόλεις μας              

Μάριος Θεμιστοκλή Στυλιανού 

Μεταφέρθηκε στο διαδίκτυο από NOCTOC

Εφρέμης Καλλής
Υιαλουσα μου γλυτζια.
----------------------------------------
Στ'αγγάλια της σαν το μωρόν
ππέφτω τες νύχτες πέρκι βρώ
τα παιδικα μου χρονια
τζια με τα χαθκια της μεθκυω
εις τα στενα της τριγυρνω,
ας στεκει εκει αιώνια.

Εφρέμης Καλλής

Χαραματα Πρωτοχρονιας,
τα ματια σεριανιζουν
εισ'της Υιαλουσας τα στενα
τον καμπον τζιαι την θαλασσα
τζιαι με καμο δακρυζουν.

Εφρέμης Καλλής
Ριζες
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 
Στής Καρπασίας το χωρκόν, 
Γιαλούσαν το λαλούσιν,
είναι οι ρίζες μου τζι'οι θκυό 
βαθκειά στο χώμαν το γλυκόν
άχ, τζιαι με καρτερούσιν.
---------------------------------------------
Τζι'άμαν ο Xάρος κάμει μου
την χάρην τζιαι τα κλείσει
τούτα τα μμάθκια μου τα θκυό,
έναν ωραίον δειλινόν,
το όνειρον θα σβύσει.
--------------------------------------------
Μα ελπίζω να μ'ακούσουσιν
τζι'αντί βαθκειά στό χώμαν,
να αντινάξουν το σταχτόν
γυρόν απού το πατρικόν
σάν κρουσουν τούν'το σώμαν.
--------------------------------------------
Τζιαι ο σταχτός με το νερόν
να σμίξει μόλις βρέξει
τροφή να γίνει τζιαι να μπεί
μέσα στο χώμαν τζιαι να βρεί
τες ρίζες μου να θρέψει.
--------------------------------------------
Τζιαι να βλαστήσουσιν δεντρά, 
γυρόν που το αλώνιν
καβατζιην πέυκος τζιαι ελιά, 
μιά λεμονιά, πορτοκκαλιά, 
νά'ντέχουσιν στο σιόνιν.
-------------------------------------------
Ολόχρονα να στέκουσιν 
καρπόν τζι'οσσιόν να δίνουν 
σε ντόπιον τζιαι περαστικόν,
να ομορφίζουν το χωρκόν,
για πάντα έτσι να μείνουν. 
------------------------------------------- 
Να έρκουνται τζιαι τα πουλιά
στην φυλλωσιάν να παίξουν 
τζιαι με κελάδημαν γλυκόν 
να ξυπνούσιν το χωρκόν 
τα πρωινά πρίν φέξουν. 
-------------------------------------------
Φαντάζουμαι ήντα χαράν,
που τα τζιελιά τού Άδη,
ασέν τζιαι μιά στερνή μμαθκιάν
νά' ριχνα πάς στα δέντρα 
άχ, τζιαι νά'χα τζιείν'την χάρην!
=========================

Γιαννης Σπανος:

ΓΙΑΛΟΥΣΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ 35.
Στη σκλάβα πατρίδα μου οι άνθρωποι ήταν αναπόσπαστα δεμένοι με τη φύση. Συνδέονταν ολοκληρωτικά με τη φύση. Την απολάμβαναν θαυμάζοντας την παραδεισιακή ομορφιά της. Αγαπούσαν ακόμα και τη μεγαλόπρεπη αγριότητά της και ιδιαίτερα τη θαλάσσια απεραντοσύνη της ηρεμίας μα και της τρικυμίας της. Εκεί η φύση απλωνόταν με τα κάλλη των αμμωδών παραλιών αλλά εγείρονταν και βραχώδεις ακτές όπου η μάνητα των κυμάτων μάγευε. Επικοινωνούσαν με τη φύση οι Γιαλουσίτες, είχαν ακατάλυτο μυστικό διάλογο μαζί της. Άκουαν τα μυνήματά της, αισθάνονταν την αγάπη της μα και το θυμό της. Δεν θα άποτελούσε έκλπηξη αν οι αρχαιολόγοι ανακάλυπταν στην Αχαιών Ακτή ναό του Ποσειδώνα κι αγάλματα της Αμφιτρίτης και των αδελφών της των πελαγίσιων θεοτήτων. Η αγάπη των Γιαλουσιτών για τη θάλασσα είναι έκδηλη από τη θέα των σημερινών Ελλήνων της κωμοπόλεως. Όπου κι αν βρεθούν στην άγονη γη της προσφυγιάς αποζητούν τη θάλασσα.Και στις ώρες της ρέμβης κάθονται σιωπηλοί κι ατενίζουν τη θάλασσα, αναμιμνησκόμενοι την προέλευση και την καταγωγή τους. Και στη φαντασία τους αρμενίζουν στο πέλαγος κι έρχονται οι παππούδες Ίωνες από τη Μικρασία. Άλλως τε η γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, η μουσική τους, η ψυχοσύνθεση, η νοοτροπία γενικά βρίθουν Ιωνικών στοιχείων. Νομίζεις πως οι άνθρωποι αναπηδούν από τους στίχους του Ομήρου.
Ήξεραν κι ερμήνευαν τα μηνύματα της φύσης. Όταν έφτανε το βουητό από τη Γαλακτινή, από τη θαλασσινή σπηλιά με τους σταλακτίτες, βιαστικά φύλαγαν τα ζώα στους σταύλους και προετοιμάζονταν για επερχόμενη καταιγίδα. "Εκλαιε η Γαλακτινή" και το κλάμα της προμήνυμα 

κακοκαιρίας.Στη Γαλακτινή πήγαιναν κι οι λεχώνες που δεν είχαν γάλα να ποτίσουν τα βρέφη τους. Και στη Γλυκιώτισσα, σ' άλλη ακρογιαλιά, έπαιρναν τα παιδιά να γιάνουν στο ιαματικό θαλασσινό νερό. Κι από τη θάλασσα έφευγαν με το καραβάκι τους οι σκλαπούνταροι, διωγμένοι από την αγιαστούρα του παπά! Η μακαρίτισσα η γιαγιά μου η Αγγελού έστεκε στον γκρεμό του σπιτιού της και σηκώνοντας την παλάμη στα φρύδια, κατόπτευε το γιαλό να δει το "καραβούιν των σκλαπουντάρων" να φεύγει. Η γιαγιά μας σύναγε σαν κλωσσόπουλα γύρω της την εσπέρα του Χρυσοσώτηρου για να δούμε το "Πλατάνι" να σχίζει τον σκοτεινό ουρανό και να πηγαίνει κατά την Ακανθού ή να εισχωρεί στο Άγιο Βήμα του Αρχαγγέλου μας. "Μα ήμασταν αμαρτωλοί και δεν βλέπαμε το Πλατάνι"!... 
Το μουγκάρισμα του Δαιμονιάρη προμηνούσε άγρια φουρτούνα κι οι ψαράδες μας ασφάλιζαν τις βάρκες τους στο ψαρολίμανο του Λιμνιώνα και βιαστικοί τραβούσαν στα σπίτια τους, στους Κήπους.. Άμα σφύριζε ο βοριάς ο Καραμανίτης, από την Καραμανιά της Μικρασίας, από τα χιονισμένα βουνά του Ταύρου και του Αντίταυρου, τα παιδιά δεν γλύτωναν το βόρκασμα στα χείλη και στα χέρια τους. Κι άμα το μουγκριτό του χειμώνα κατασίγαζε και τους αφρούς της τρικυμίας διαδεχόταν η μπουνάτσα, Μάρτη, Απρίλη, ξεφεύγαμε από την πατρική περιφρούριση και τρέχαμε στο γιαλό κι ας ξέραμε πως θα τις φάμε στο γυρισμό από τους γέρους μας. Άλλωστε στη Γιαλούσα το ξύλο έβγαινε από τον ...Παράδεισο. Το τίμημα των ζαβολιών μας βρισκόταν στην ημερήσιαα διάταξη. Τις τρώγαμε "για να γίνουμε άνθρωποι"! Μακάρι να βρισκόμασταν στην ποθεινή πατρίδα κι ας μας τις έβρεχαν πάλι, όπως τότε, οι μεγαλύτεροι... Τότε καμιά φορά κλαίγαμε. Τώρα θα γελούσαμε...

Γιάννης Σπανός;

ΜΕ ΤΗ ΛΑΜΠΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ.
Όσο καιρό ήταν οι Εγγλέζοι κατακτητές (1878-1960) δεν συνέδεαν την Καρπασία με την ηλεκτρική. Δεν έφερναν τον ηλεκτρισμό. Τα βράδυα μας ήταν ... ρομαντικά. Απόλυτο το έρεβος μέχρι την ανατολή του ήλιου. Στη δεκαετία του σαράντα μόνο λάμπες πετρελαίου δύο και τέσσερα νούμερο υπήρχαν και λίγα λουξ, ιδιαίτερα στα καφενεία και στις ταβέρνες. Και από ταβέρνες ευημερούσε η κωμόπολη. Ο μακαρίτης ο Αντρίκος, ο γιατρός μας, μου έλεγε πως στη Γιαλούσα υπήρχαν 33 ταβέρνες! Κι ο μακαρίτης ο πατέρας μου διηγόταν πως υπήρχαν και 24 παπάδες σε σύνολο πληθυσμού δυο - τριών χιλιάδων Ελλήνων. Έτσι τη βγάζαμε με τη λάμπα δύο νούμερο. Με το αμυδρό φως της διαβάζαμε τα βιβλία και τα περιοδικά που αγοράζαμε από τον μακαρίτη τον Παναγιώτη Κούμουρο που διατηρούσε τυπογραφείο- βιβλιοπωλείο. Έφερνε κάθε βδομάδα σειρές βιβλίων σε τεύχη. Έχω ακόμα τους "Αθλίους" του Βίκτωρα Ουγκώ, την ποιητική ανθολογία του Μιχάλη Περάνθη, σε τεύχη που βιβλιοδετούσε ο Παναγιώτης. Έφερνε μεγάλα μυθιστορήματα. Έχω ακόμα το "Έγκλημα και τιμωρία", τον "Έφηβο", τον "Τυχοδιώκτη" και άλλα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκυ, Το έργο της Μάρκαρετ Μίτσελ "Όσα παίρνει ο άνεμος" και αρκετά άλλα σε εκδόσεις της εποχής. Αλλά εξασφάλιζε και εκλεκτά περιοδικά, όπως Τα "Κλασσικά Εικονογραφημένα" που μας γνώρισαν αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Εκείνο τον καιρό κυκλοφόρησε και "Ο Μικρός Ήρωας", αρχές της δεκαετίας του '50, που ήταν μια εισαγωγή στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ με τα ανδραγαθήματα εναντίον της Γερμανικης κατοχής. Ευτυχώς δεν υπήρχε τότε τηλεόραση και απλώναμε στον πνευματικό πολιτισμό όπως κολυμπούσαμε στη θάλασσά μας. Μ' εκείνη τη λάμπα πετρελαίου μάθαμε γράμματα και γίναμε άνθρωποι, με την άγρυπνη φροντίδα των γονιών μας, που ήταν μαζί μας τις νύχτες, των παππούδων και των γιαγιάδων και των δασκάλων μας. Δεν ξεχνώ τους χειμώνες, όταν λυσσομανούσε ο βοριάς από την Καραμανιά της Μικράς Ασίας και τρέμαμε σπό το κρύο. Καθόμασταν γύρω από τη νυστιά και μ' έβαζε ο μακαρίτης ο παππούς μου, ο Γιάννης Σπανός, να του διαβάζω ολόκληρα κεφάλαια από τους "Βίους Αγίων", τον "Συνέκδημο", την "Χριστοήθεια", που κληρονόμησε από τον παππού του τον Γιάννη Σπανό που ήταν παπάς, ( ο Παπάσπανος,) και τον παατέρα του τον Χατζηττοφή, σε έκδοση Ενετίας, του 1762. Τα βιβλία και τη λάμπα τα έχω και τα φυλάω μ' ευγνωμοσύνη. Από τις λάμπες εκείνες φωτίστηκαν και πρόκοψαν Γιαλουσίτες που τιμούν την καταγωγή τους και τη μνήμη των πατέρων και των δασκάλων τους...

Photos by George Konstantinou

Κατέρρευσε η φυσική αψίδα (γέφυρα) στην σπηλιά της φώκιας (2017)

Ακριβώς στην είσοδο των σπηλιών υπήρχε για χιλιάδες χρόνια και ήταν το σήμα κατατεθέν της περιοχής ένα πανέμορφο μνημείο της φύσης , μια φυσική αψίδα (γέφυρα) που δυστυχώς δεν υπάρχει πλέον καθώς πριν μερικούς μήνες έχει καταρρεύσει ολοσχερώς,  προφανώς από φυσικά αίτια.

Η φώκια της Γιαλούσας