Είναι κτισμένο σ’ ένα μικρό λόφο, στα δυτικά του χωριού, και χρονολογείται από το 12ον αιώνα μ.Χ.
Ανήκει στον τύπο του μονόχωρου σταυροειδούς ναού με τρούλο. Έχει κάτοψη ορθογώνιου σχήματος, με εσωτερικές διαστάσεις 6,35 x 4,20 μ., με ημικυκλική την αψίδα του ιερού ( 1,85μ. ακτίνα ), που εμφανίζεται και εξωτερικά ως ημικυκλική. Η κάλυψη του ναού γίνεται με ένα κατά μήκος κυλινδρικό θόλο, στο μέσο του οποίου υψώνεται ο τρούλος. Ο κατά πλάτος θόλος έχει συμπτυχθεί και εμφανίζεται με την μορφή τόξων, που μαζί με τον κατά μήκος θόλο στηρίζουν τον τρούλο. Στην διασταύρωση των θόλων εμφανίζονται 4 πεσσοί, οι οποίοι ενσωματώνονται στους πλάγιους τοίχους, λόγω του μικρού μήκους των πλάγιων κεραιών του σταυρού. Ο τρούλος έχει χαμηλωμένο, σχεδόν κωνικό σχήμα, χωρίς τύμπανο και παράθυρα. Χαρακτηριστικό είναι το ακανόνιστο που διακρίνει τις αρχιτεκτονικές μορφές και σχήματα, όπως η ακανόνιστη κυκλική βάση του τρούλου και τα ασύμμετρα τόξα που τον στηρίζουν. Τα σφαιρικά τρίγωνα (λοφία) που μεταβιβάζουν τα φορτία του τρούλου στους θόλους είναι επίσης ακανόνιστου σχήματος. Εξωτερικά οι κεραίες του σταυρού καθώς και ο χαμηλωμένος τρούλος καλύπτονται με κεραμίδια. Το ίδιο γίνεται και στην αψίδα του ιερού. Τονίζεται βέβαια ότι τα κεραμίδια τοποθετήθηκαν μετά το 1953, για λόγους προστασίας του ναού από τις καιρικές συνθήκες.
Στο ναό υπάρχουν τρεις είσοδοι, στα βόρεια, στα νότια και στα δυτικά, με ημικυκλικό φεγγίτη η καθεμιά, που καλύπτεται με διακοσμητικά γύψινα θωράκια, που εδράζονται στα ξύλινα ανώφλια των θυρών. Πάνω από κάθε είσοδο υπάρχει στενό μονόλοβο τοξωτό παράθυρο. Τα τρία αυτά παράθυρα καθώς και ο φεγγίτης της βόρειας εισόδου κλείστηκαν εσωτερικά, πιθανόν όταν τοιχογραφήθηκε ο ναός, ενώ το παράθυρο της δυτικής πλευράς ανοίχτηκε κατά την ανοικοδόμηση του τοίχου από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, όταν κάποια στιγμή είχε καταρρεύσει, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο ιερέας Ανδρέας Βορκάς, θεολόγος και εφημέριος στην ενορία του Πέρα Χωριού. Ο ναός τέθηκε υπό την προστασία του Τμήματος Αρχαιοτήτων από το 1940, ενώ από το 1946 άρχισαν εργασίες συντήρησής του.
Οι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι με πέτρα της περιοχής και έχουν πλάτος περίπου 0,68μ. Τα ανακουφιστικά ημικυκλικά τόξα των ανοιγμάτων διαμορφώνονται με ψημένα συμπαγή τούβλα, ενώ τα κουφώματα και τα ανώφλια τους είναι ξύλινα. Στις στέγες υπάρχουν κεραμίδια βυζαντινού τύπου, ενώ τα κροδώματα διαμορφώνονται με πλάκες που προεξέχουν από τους τοίχους. Εσωτερικά το δάπεδο αποτελείται από μεγάλες ακανόνιστες πλάκες, ενώ το ιερό είναι υπερυψωμένο σε σχέση με τον υπόλοιπο χώρο. Πριν μερικά χρόνια η επιτροπή της εκκλησίας προχώρησε στην κατασκευή καμπαναριού, με λαξευτή πέτρα, το οποίο όμως απομακρύνθηκε το Δεκέμβριο του 1998, από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, κατά τις εργασίες συντήρησης του ναού.
Πέρα από τη λιτή αρχιτεκτονική του έκφραση, χαρακτηριστική της εποχής του 12ου αιώνα στην Κύπρο, ο ναός είναι πολύ πλούσιος όσον αφορά τη ζωγραφική του διακόσμηση.
Για τις τοιχογραφίες του, που αποτελούν ωραιότατα δείγματα βυζαντινής τέχνης στην Κύπρο, κάνουν αναφορά πάρα πολλοί μελετητές / αρχαιολόγοι / περιηγητές, όπως ο G. Jeffery (1918), ο W.H. Buckler (1946), ο R. Gunnis (1936), ο Α.Η.S. Megaw σε εκτενέστατο άρθρο του, όπου περιγράφει με λεπτομέρεια το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού (1962), ο Γ. Σωτηρίου, οι Α. και J. Στυλιανού (1985) κτλ. Όπως αναφέρει στο άρθρο του ο ιερέας Ανδρέας Βορκάς αλλά και άλλοι μελετητές, οι τοιχογραφίες και το όλο εικονογραφικό πρόγραμμα έχει τυπικά γνωρίσματα της τεχνοτροπίας του 12ου αιώνα, με τα θέματα να αναπτύσσονται έντεχνα στις αρχιτεκτονικές επιφάνειες και τις μορφές των αγίων να αναδεικνύονται με επιτυχία σε αυτές.
Στον τρούλο αλλά και σε όλο το ναό κυρίαρχη μορφή είναι ο Παντοκράτωρ Χριστός, “αυστηρός αλλά και πράος” με τις αγγελικές τάξεις στη δεύτερη κατώτερη ζώνη να τον περιβάλλουν σε στάση δέησης, με την Παναγία στο μέσο τους.
Στα σφαιρικά τρίγωνα (λοφία), αντί των 4 ευαγγελιστών εικονίζεται η Παναγία και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στα δυο ανατολικά, όπου συμβολίζεται ο Ευαγγελισμός, ενώ στα άλλα δυο εικονίζονται τα Σεραφείμ.
Στην αψίδα του Ιερού κυριαρχεί η Πλατυτέρα, η Αγία μορφή της Παναγίας σε στάση δέησης, που κρατά το Χριστό παιδί στο στήθος, με τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο να στέκονται δεξιά και αριστερά της, ως προστάτες του ναού, εικονογράφηση αρκετά ασυνήθιστη, αφού συνήθως συνοδεύουν τη μορφή της Πλατυτέρας οι Αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ.
Ο υπόλοιπος χώρος στην αψίδα διαμορφώνεται σε δυο ζώνες, με δυο μορφές του Χριστού να προσφέρει σε έξι Αποστόλους, σε κάθε πλευρά, τα Άχραντα Mυστήρια της Mετάληψης στην πρώτη ζώνη και έξι επισκόπους στην κατώτερη, με τον Άγιο Λάζαρο, τον πρώτο επίσκοπο Κιτίου, σε κυρίαρχη θέση ανάμεσά τους. Κάτω από τα παράθυρα είναι δυο στηθάρια με προτομές του Αποστόλου Βαρνάβα και του Αγίου Επιφανίου. Στο Iερό Bήμα αλλά και στον υπόλοιπο ναό, η εικονογράφηση συμπληρώνεται με μορφές και προτομές άλλων αγίων και επισκόπων, μορφών από την Παλαιά Διαθήκη, σκηνών από την Παλαιά αλλά και την Καινή Διαθήκη. Οι ευαγγελικές σκηνές έχουν κανονική σταυρική διάταξη στο ναό, με τη Γέννηση στο νότιο τοίχο πλήρωσης του τόξου, την Υπαπαντή και τη Βάπτιση πάνω από τη νότια είσοδο και τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο στη κατώτερη ζώνη, καθ’ ύψος της εισόδου.
Στο βόρειο τοίχο εικονιζόταν η Ανάσταση, τοιχογραφία που έχει καταστραφεί και στο μέσο η Κοίμηση της Θεοτόκου.
Στην ανατολική καμάρα, πάνω από το ιερό, εικονίζεται η Ανάληψη. Στη δυτική καμάρα πρέπει να εικονιζόταν η Πεντηκοστή, που έχει καταστραφεί. Σε όλες τις υπόλοιπες επιφάνειες σώζονται μορφές αγίων και στηθάρια με προτομές, άλλες σε καλή κατάσταση και άλλες σχεδόν καταστρεμμένες.
Το περιτείχισμα του ναού είναι μεταγενέστερο. Κτίστηκε το 1914, όταν κοινοτάρχης του χωριού διατελούσε ο Κώστας Αρακλείτης. Κοντά στο ναό, στη βόρεια πλευρά του, υπάρχουν ερείπια που πιθανόν να ήταν μοναστηριακά κτίσματα. Στα 1913, ο περίβολος του ναού μετατρέπεται σε νεκροταφείο με πρώτο ενταφιασθέντα το γερο-Ζαντήρα.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων έχει υπό την επίβλεψή του τους θησαυρούς των Αγίων Αποστόλων και τους συντηρεί κατά καιρούς. Τονίζεται όμως ότι χρειάζεται απαραίτητα η ουσιαστικότερη συντήρηση και προστασία τους, προσπάθεια που πρέπει να εντείνουν οι κάτοικοι των κοινοτήτων μας σε συνεργασία με το αρμόδιο τμήμα.
Είναι επιτακτική η ανάγκη όχι μόνο για τις κοινότητες αλλά και για ολόκληρη την Κύπρο, αυτός ο ναός να προστατευτεί όσο γίνεται καλύτερα. Απαιτείται να γίνει μια ολοκληρωμένη μελέτη αναδιαμόρφωσης του ναού, αλλά και του εξωτερικού χώρου του, ώστε το μνημείο να αναδεικνύεται όσο το δυνατό καλύτερα.
Το πολύ σημαντικό αυτό μνημείο συνοδεύουν πάρα πολλές παραδόσεις, μερικές από τις οποίες προσπαθήσαμε να μεταφέρουμε πιο κάτω, συνομιλώντας με παλιούς κατοίκους των κοινοτήτων μας.
Σύμφωνα με την παράδοση, μια γυναίκα του χωριού πήγε στον κοντινό αυτό λόφο για να ξεριζώσει θάμνους για προσάναμμα και εκεί που ασχολείτο, κτύπησε η αξίνα της στο σταυρό του τρούλου του ναού.
Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι, όταν ο ναός πρωτοκτίστηκε, λειτούργησε ως μοναστήρι με ηγούμενο και καλόγηρους. Το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα η περιοχή ονομάζεται «μοναστήρι» ή «μοναστήρκα» ενισχύει αυτή την παράδοση.
Ακόμα αναφέρεται ότι κάτω από το ναό υπάρχουν τα θεμέλια άλλου αρχαιότερου ναού, όπου είναι θαμμένα μια χρυσή κορώνα και χρυσοκέντητα ιερά άμφια.
Φαίνεται από αρκετές μαρτυρίες κατοίκων ότι αυτές οι παραδόσεις έχουν κάποιο ιστορικό υπόβαθρο. Πολλοί περιηγητές επισκέφτηκαν το ξωκλήσι κατά καιρούς, ιδιαίτερα στα παλιά χρόνια, και κάποιοι απ' αυτούς προέβαιναν σε έρευνες στο χώρο του ναού, παίρνοντας κατά πάσα πιθανότητα μαζί τους αξιόλογα αντικείμενα.
Ο μακαρίτης Σταυρής Κουνούπης, που διετέλεσε και ψάλτης και επέδειξε για χρόνια ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα θρησκευτικά ζητήματα της κοινότητάς μας, μας ανέφερε ότι κάποιος περιηγητής ζητούσε το κλειδί των Δώδεκα Αποστόλων, προφασιζόμενος θρησκευτικό ενδιαφέρον. Από καλοσύνη και φιλοξενία ο γερο-Σταυρής όχι μόνο τον βοήθησε αλλά και τον οδήγησε στο χώρο του ναού. Αφού ο ξένος θαύμασε το οικοδόμημα και πήρε τις σχετικές φωτογραφίες, ζητούσε επίμονα να του παραχωρηθεί το κλειδί για να διανυχτερεύσει μέσα στο ξωκλήσι. Ο γερο-Σταυρής του εξήγησε (με νοήματα και μερικές εγγλέζικες λέξεις) ότι αυτό αποτελούσε ιεροσυλία και ήταν αδύνατο.
Μάλιστα ο γέρος, με σπινθηροβόλα μάτια, μας εξομολογείται ότι:
" Είντα ενόμισεν ότι εν εκατάλαβα τους σκοπούς του ο αφιλότιμος, τζ΄ήτουν να μου γελάσει ότι έχελεν να τζοιμηχεί μέσα στην εκκλησιάν; Νεν τζοιμηχεί μες τ΄αυτοκίνητόν του, οξά εν έξερεν ότι κόμα τζαι στον τόπον του εν εγινίσκετουν τέθκοιον πράμαν ".
Ένας άλλος ηλικιωμένος, ο οποίος επίσης, δε ζει πια, όταν τον συναντήσαμε στο καφενείο και του εκμυστηρεύτηκαμε ότι σκοπεύουμε να γράψουμε ένα βιβλίο για τις κοινότητές μας, μας διηγήθηκε το εξής περιστατικό:
“ Όταν ήμαστον μιτσιοί (αρχές του 1900) τζαι επαίζαμεν κατάϋρα του μοναστηρκού, ήρτασιν δκυό τρεις περατιτζοί (ξένοι περιηγητές) τζαι εθέλασιν να ανοίξουν την εκκλησιάν για να την δουν. Εκάμαν μας νεψήματα να τους έβρουμεν το κλειίν τζαι δκυό ππαλιές εβουρήσαμεν τζαι εφέραμέν το.
Εμπήκασιν τζείνοι μέσα τζαι εμείς εμείναμεν τζαι επελλετούσαμεν τους πόξω. ΄Υστερις εφκήκασιν πόξω τζαι ο ένας πο τζείνους εξέβηκεν πάνω στην στέγην, τζαι επήρεν τον τ΄αμμάτιν μου κάτι να πασπατεύκει, εκατέβασεν κάτι τζαι έδωκεν το τους άλλους. Τόσον εφκαριστημένοι εφαίνουντον που εδώκαν μας τζαι μας έναν διπλοσέλινον που αππηούσαμεν ίσια πάνω που την χαράν μας".
Στην ερώτησή μας τι ήταν αυτό που κατέβασε, η απάντηση ήταν:
“ Μα, τον γιόν μου, τότες νομίζεις εκαταλαβαίνναμεν που τον κόσμον μας τζαι πολλά πράματα; Τζαι την εκκλησιάν ούλλην να την εσηκώναν, εν είσιεν κανέναν να τους πει τίποτες !!! "
Το συμπέρασμα, δυστυχώς, από την πιο πάνω συνομιλία είναι ότι οι ξένοι περιηγητές, ίσως σε κάποιες παλιές βιβλιοθήκες του εξωτερικού, να βρήκαν σημειώσεις για το ξωκλήσι αυτό και επέδειξαν το ανάλογο ενδιαφέρον. Δεν είναι τυχαίο που ελληνικές αρχαιότητες διαφόρων εποχών κοσμούν τα μουσεία ξένων χωρών.
Οι γηραιότεροι κάτοικοι θυμούνται μέχρι σήμερα την Τουρκάλλα με το όνομα Κουλλάκκαινα, που ζούσε στο Πέρα Χωριό και επέμενε ότι πολλές φορές έβλεπε τους Δώδεκα Αποστόλους να πηγαίνουν προς την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας και να επιστρέφουν.
Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος που μας διηγούνται μέχρι σήμερα οι παλιοί κάτοικοι του χωριού, μεταξύ της Κουλλάκκαινας και του παπα-Κωνσταντή:
Κουλλάκκαινα: - Παπα-Κωνσταντή, αμμά έννα που επάχετε εψές παράωρα τζαι εδκιούσατε γύρου του χωρκού τζαι εφακκούσετε τζαι τα άγια σας; ΄Αμπα τζαι εβαφτίζετε κανέναν κοπελλούιν, χαρώ σε;
Παπα-Κωνσταντής: - (Υποψιάστηκε τους Δώδεκα Αποστόλους). - Έννεν τίποτε, Κουλλάκκαινα, μεν αντελοσιάζεσαι. Τζ΄ άμα σου ξανατύχει, κρύψε τζιαμαί που είσαι τζαι τούτα εν πράματα του Θεού.
Παλαιότερα κάθε χρόνο, στις 29 Ιουνίου, γινόταν μεγάλο πανηγύρι και στους γύρω ελαιώνες έφερναν ζώα και τα πουλούσαν. Ακόμα οι κάτοικοι συνήθιζαν να γυροφέρνουν τρεις φορές τα άρρωστα βόδια τους στο ναό για να θεραπευτούν.
Λειτουργία τελείται μέχρι σήμερα την ημέρα της γιορτής των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, και την Πέμπτη της Γαλιλαίας.
Πηγή http://www.perachorio-nissou.org.cy/el/page/sights
Photos 18/9/2016 by George Konstantinou
See also
No comments:
Post a Comment