Ο Κουρκουτάς της Κύπρου
Κείμενο, φωτογραφίες του Γιώργου Κωνσταντίνου
Οι σαύρες ανήκουν στα ερπετά και σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντούμε πέρα από 6.000 διαφορετικά είδη. Τις συναντούμε σε όλο τον κόσμο εκτός από την ανταρτική.
Στην Κύπρο συναντούμε 23 διαφορετικά είδη ερπετών εκ των οποίων τα 9 είναι φίδια, τα 3 είναι χελώνες και τα 11 είναι σαύρες. Και τα 11 είδη σαυρών που συναντούμε στον τόπο μας είναι εντελώς ακίνδυνες για τον άνθρωπο και τις συναντούμε, από το υψόμετρο της
θάλασσας μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους. Όλες οι σαύρες της Κύπρου είναι προστατευόμενες από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ (Παράρτημα IV), από τον Κυπριακό Νόμο 153(Ι)2003 (Παράρτημα ΙΙΙ) και από την Σύμβαση της Βέρνης (Παράρτημα ΙΙ)
Όλες οι σαύρες είναι ενεργές από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο λόγω του ότι όλα τα ερπετά είναι ψυχρόαιμα, δηλαδή δεν έχουν δική τους θερμοκρασία σώματος, όπως τα θηλαστικά ή τα πουλιά και παίρνουν τη θερμότητά τους από το περιβάλλον το οποίο τους χρειάζεται για να είναι ενεργά. Τον χειμώνα πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Στην Κύπρο λόγω όμως του ήπιου χειμώνα που έχουμε μπορούμε να συναντήσουμε σαύρες ακόμα και στην καρδιά του χειμώνα όταν έχει ηλιόλουστη μέρα και μπορούμε να τις δούμε να λιάζονται πάνω σε πέτρες απορροφώντας τη θερμότητα του χειμωνιάτικου ηλίου.
Οι σαύρες είναι πολύ ωφέλιμες για τη γεωργία, καθώς ένα μεγάλο μέρος της διατροφής τους αποτελείται από έντομα που προκαλούν ανυπολόγιστες ζημιές στον άνθρωπο, όπως οι ακρίδες, και κάμπιες, έτσι κρατούν τις ισορροπίες της φύσης. Όλες σχεδόν οι σαύρες ζευγαρώνουν τέλος της άνοιξης, αρχές καλοκαιριού και γεννούν τα αβγά μέσα του καλοκαιριού τα οποία εκκολάπτονται το φθινόπωρο.
Μια από τα 11 είδη σαυρών που συναντούμε στην Κύπρο είναι ο γνωστός σε όλους Κουρκουτάς με το κοινό και επιστημονικό όνομα Sling Tailed Agama - Laudakia cypriaca (Linnaeus, 1758) Κουρκουτάς και αποτελεί ενδημικό είδος της Κύπρου, δηλαδή υπάρχει στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον κόσμο. Αυτό προέκυψε μετά από πρόσφατες μελέτες από ερευνητές του Πανεπιστημίου Κύπρου και συνεργατών τους που έγινε πρόσφατα. Τα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύθηκαν στο Zoological Journal of the Linnean Society (
https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlab107) και προσέφεραν σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξη των ζώων αυτών στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου.
Ο Κουρκουτάς ανήκει στην οικογένεια Αγαμίδες (Agamidae) που περιλαμβάνει περισσότερα από 300 είδη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στην Κύπρο ο Κουρκουτάς είναι ο μοναδικός αντιπρόσωπος αυτής της μεγάλης οικογένειας. Είναι κοινό είδος για την Κύπρο με ικανοποιητικούς αριθμούς και τον συναντούμε σε όλη την Κύπρο, από τα παράλια μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους. Τον συναντούμε σε βραχώδης περιοχές, σε δομές, τοίχους σπιτιών και πάνω σε κορμούς δέντρων, συνήθως αιωνόβιες ελιές για να βρίσκουν καταφύγιο στις κουφάλες τους. Το μέγεθος του φτάνει περίπου τα 30 εκατοστά και αυτό τον καθιστά μια από τις μεγαλύτερες σαύρες της Κύπρου. Είναι εξαιρετικός δρομέας και αναρριχητής όπως και όλα τα είδη αυτής της οικογένειας. Τρέφεται κυρίως με έντομα, κάμπιες, σκουλήκια, αυγά και νεοσσούς μικρών πουλιών που τα αρπάζει από τις φωλιές και με διάφορα φυτικά είδη, προσωπικά τον είδα να τρέφεται με φράουλες, μούρα και με άνθη μερικών φυτών. Τον είδα επίσης να τρέφεται με την βλαβερή Πιτυοκάμπη ή Κάμπια του πεύκου που προκαλεί ανυπολόγιστες ζημίες στα πεύκα και επικίνδυνες αλλεργίες σε ανθρώπους και ζώα. Μπορούμε να τον δούμε την μέρα να λιάζετε και να εποπτεύει την περιοχή του για θηράματα ακίνητο σε ψηλά σημεία, όταν εντοπίσει κάποιο θήραμα τρέχει με αστραπιαία ταχύτητα, το αρπάζει και το τρώει.
Πολλοί άνθρωποι τρέμουν από φόβο και μόνο που θα τον δουν, φυσικά αυτό είναι τελείως αδικαιολόγητο διότι ο Κουρκουτάς παρά την τρομερή του όψη που θυμίζει δράκο είναι ένα εντελώς ακίνδυνο ζώο και ποτέ δεν επιτίθεται ή κάνει κακό σε άνθρωπο.
Γεννά την άνοιξη μέχρι και δώδεκα αυγά. Στην βιβλιογραφία αναφέρετε ότι οι Κουρκουτάδες γεννούν μέσα σε τρύπες σε δόμες και τοίχους καθώς και σε σχισμές βράχων, αυτό είναι μεγάλο λάθος. Ο Kουρκουτάδες αλλά και οι χαμαιλέοντες γεννούν τα αβγά τους στο έδαφος σε τρύπες που ανοίγουν οι ίδιοι και μετά τα σκεπάζουν με μαλακό χώμα και ξηρά φύλλα αν υπάρχουν κοντά (έχω δει δυο φορές αυτή την διαδικασία). Ο Κουρκουτάς δεν γεννά αβγά με τσόφλι, αλλά μόνο με μεμβράνη όπως και τα φίδια. Τα αβγά δεν επωάζονται από τους γονείς όπως τα πουλιά αλλά εκκολάπτονται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Μετά τη γέννηση των αβγών η μητέρα συνεχίζει τον δρόμο της και δεν έχει πλέον καμία επαφή με τα αβγά και τα μικρά. Τα μικρά μετά την εκκόλαψη είναι ικανά να επιβιώνουν και να τρέφονται μόνα τους. Όταν κυνηγιόνται από θηρευτές, όπως φίδια, μπορούν να αποκόψουν την ουρά τους για να γλυτώσουν, συγκεκριμένα αποκόπτουν την ουρά τους και η ουρά αν και κομμένη συνεχίζει να κινείται αποσπώντας την προσοχή του θηρευτή και έτσι δίνεται η ευκαιρία στη σαύρα να ξεφύγει. Όλες σχεδόν οι σαύρες έχουν αναγέννηση και η κομμένη ουρά τους μεγαλώνει ξανά.
Οι εχθροί που αντιμετωπίζουν οι Κουρκουτάδες αλλά και όλες οι σαύρες είναι τα αρπαχτικά πουλιά, τα φίδια, οι αλεπούδες, οι σκαντζόχοιροι, οι γάτες και φυσικά ο άνθρωπος με διάφορες ενέργειες, όπως οι ψεκασμοί, οι οποίοι έχουν αποτέλεσμα την έλλειψη τροφής των ζώων αυτών καθώς και η καταστροφή των βιοτόπων.
Γιώργος Κωνσταντίνου
Από άρθρο μου στην εφημερίδα Πολίτης.
Photos and video Nicosia by George Konstantinou
.
