Βάτραχοι και φρύνοι της Κύπρου - - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 21/6/2020

See also

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George    Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

Λίστα ερπετών και αμφίβιων της Κύπρου - List of reptiles and amphibians of Cyprus

Βάτραχοι και φρύνοι της Κυπρου - Frogs and Toat of Cyprus

Levant water frog - Pelophylax bedriagae (Camerano, 1882) - Βαλτόβιος Βάτραχος - Cyprus

Middle East tree frog - Hyla savignyi (Audouin, 1827) Δεντρόβιος Βάτραχος - Cyprus

Cyprus Green Toad - Bufotes cypriensis Litvinchuk, Mazepa, Jablonski, and Dufresnes, 2019 - Πράσινος Φρύνος - Endemic to Cyprus

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, 21/6/2020

Κείμενο, φωτογραφίες, ου Γιώργου Κωνσταντίνου

Αμφίβια ονομάζονται τα εξώθερμα, τετράποδα σπονδυλωτά είδη που ζουν και στο νερό και στην ξηρά και ανήκουν στην ομοταξία Amphibia (Αμφίβια) εξού και η λέξη αυτή  αμφί και βίος που σημαίνει διπλή ζωή. Τα αμφίβια τα συναντούμε σε πολλούς βιότοπους αλλά σχεδόν όλα τα είδη χρειάζονται νερό για να αναπαραχθούν. Όλα τα αμφίβια ξεκινούν την ζωή τους μέσα στο νερό ως προνύμφες και αναπνέουν με βράχια ενώ στην συνέχεια και στο τελικό στάδιο τους ως προνύμφες αποκτούν πνεύμονες που τους επιτρέπουν να αναπνέουν και έξω από το νερό, ενώ ορισμένα είδη μπορούν να αναπνέουν εκτός από τους πνεύμονες και με το δέρμα τους.  

Cyprus Green Toad - Bufotes cypriensis  - Πράσινος Φρύνος - Endemic to Cyprus 

Τα αμφίβια χωρίζονται σε τρεις τάξης που είναι οι σαλαμάντρες, τα άποδα που ζουν υπόγεια και είναι τα λιγότερο γνωστά από τα αμφίβια, οι βάτραχοι και οι φρύνοι. Υπολογίζεται ότι στον πλανήτη υπάρχουν πέραν των 7.000 αμφιβίων αλλά το 90% από αυτά είναι βάτραχοι. 

Από τις 7.000 αμφίβιων που υπάρχουν στον πλανήτη στην Κύπρο συναντούμε μόνο 3 και είναι, 2 είδη βατράχων και ένα είδος φρύνου. 

Οι βάτραχοι και οι φρύνοι ζουν κοντά η μέσα σε ποταμούς, λίμνες, έλη ακόμα και σε τεχνητές δεξαμενές μέσα σε αυλές σπιτιών, υπολογίζετε ότι υπάρχουν περισσότερα από 2.000 είδη στον πλανήτη. τρέφονται με έντομα και σκουλήκια που τα πιάνουν με την μακριά τους γλώσσα. Οι προνύμφες τους ονομάζονται γυρίνοι. Ως γυρίνοι έχουν στρογγυλό σώμα και ουρά που τους επιτρέπει να κολυμπούν και τρέφονται κυρίως με φυτικά είδη και άλγη, στο τελικό στάδιο ως γυρίνοι βγάζουν τα 4 πόδια τους και η ουρά τους ξηραίνετε και πέφτει έτσι μεταμορφώνονται στο τελικό τους στάδιο. Υπάρχουν πολύ επικίνδυνα είδη βατράχων ανά τον κόσμο που μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και θάνατο σε ανθρώπους αλλά ευτυχώς στην Κύπρο τα 3 είδη αμφιβίων που έχουμε είναι εντελώς ακίνδυνα για τον άνθρωπο.   

Levant water frog - Pelophylax bedriagae - Βαλτόβιος Βάτραχος

Τα τρία είδη αμφιβίων που συναντούμε στην Κύπρο είναι

1)Cyprus Green Toad - Bufotes cypriensis  - Πράσινος Φρύνος - Endemic to Cyprus 

2)Levant water frog - Pelophylax bedriagae - Βαλτόβιος Βάτραχος

3)Middle East tree frog - Hyla savignyi - Δεντρόβιος Βάτραχος

Ο Πράσινος Φρύνος είναι είδος άνουρου αμφιβίου της οικογένειας Bufonidae και τον συναντούμε μόνο στην Κύπρο καθώς αποτελεί ενδημικό είδος της Κύπρου.  Φτάνει σε μέγεθος τα 10 εκατοστά, και το χρώμα του μοιάζει με ρούχο στρατιωτικής παραλλαγής αλλά μπορεί να αλλάξει χρώμα ανάλογος της θερμοκρασίας. Πρόκειται για είδος που ζει στο έδαφος και είναι νυχτόβιος αλλά κατά την αναπαραγωγική περίοδο μπορούμε να τον δούμε και την μέρα. Τρέφετε με έντομα και σκουλήκια. Την μέρα κρύβετε σε λαγούμια, τρύπες, σε σορούς από πέτρες, κάτω από διάφορα αντικείμενα ακόμα και σε σπηλιές. Την άνοιξη ζευγαρώνει μέσα στο νερό και το θηλυκό γεννά τα αυγά του σε σειρές που μπορεί να φτάσουν και τα τέσσερα μέτρα. Από τα αυγά εκκολάπτονται οι γυρίνοι που θα παραμείνουν στο νερό μέχρι να γίνουν τέλειοι φρύνοι και να εγκαταλείψουν το νερό.  Όταν κινδυνεύουν από θηρευτές εκκρίνουν από αδένες που βρίσκονται στο δέρμα τους μια αμυντική τοξική ουσία που είναι ιδιαίτερα δύσγευστη και ερεθιστική και έτσι αποτρέπουν τους θηρευτές να τους φάνε. Παρ όλα αυτά όμως οι σκαντζόχοιροι δεν φαίνεται να ενοχλούνται και τους τρώνε. Η ουσία αυτή είναι ακίνδυνη για τους ανθρώπους. Όταν τον πιάσεις με τα χέρια σου αυτόν τον βάτραχο και μετά βάλεις το δάχτυλο στο στόμα νοιώθεις την πολύ άσχημη γεύση της ουσίας αυτής. Προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ και από τον Κυπριακό Νόμο 153(Ι)2003]

Ο Βαλτόβιος Βάτραχος η Ανατολικός βάτραχος είναι ημερόβιος βάτραχος και ανήκει στην οικογένεια Ranidae και απαντάται στην ανατολική Μεσόγειο, Αφρική, Ανατολία και Ευρώπη. Φτάνει σε μέγεθος τα 15 εκατοστά και το χρώμα του παραλλάζει αναλόγως του περιβάλλοντος που ζει. Τον συναντούμε παντού όπου υπάρχει συνεχώς νερό. Τρέφετε με έντομα (ασπόνδυλα), σκουλήκια ακόμα και με μικρά νεκρά ψάρια. Ζευγαρώνει και αυτός την άνοιξη μέσα στο νερό και γεννά τα αυγά του σε μάζες μέσα στο νερό και από αυτά εκκολάπτονται οι γυρίνοι. Μπορεί να γεννήσει μέχρι 100.000 αυγά. Τον συναντούμε να λιάζετε στις όχθες πολύ κοντά στο νερό. Προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ

 Middle East tree frog - Hyla savignyi - Δεντρόβιος Βάτραχος

Ο Δεντρόβιος Βάτραχος είναι ενδημικό είδος της μέσης ανατολής, είναι νυχτόβιο είδος και ανήκει στην οικογένεια Hylidae. Πρόκειται για μικρόσωμο είδος βατράχου και το μέγεθός του δεν ξεπερνά τους πέντε πόντους. Τρέφετε και αυτός με έντομα (ασπόνδυλα) και σκουλήκια. Τον συναντούμε πάνω σε χαμηλή βλάστηση που προσκολλάτε με τα πόδια του σαν βεντούζα κοντά σε νερά. Την μέρα κοιμάται σε σκιερά και δροσερά μέρη προσκολλημένος πάνω σε χόρτα η φύλλα θάμνων. Το χρώμα του κυρίως είναι πράσινο και του προσφέρει μια τέλια παραλλαγή και δύσκολά μπορεί κάποιος να τον δει μέσα στον πράσινο περιβάλλον του. Γεννά και αυτός την άνοιξη μέσα στο νερό μέχρι και 2.000 αυγά. Προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ και από τον Κυπριακό Νόμο 153(Ι)2003

Εχθροί των βατράχων στην Κύπρο αποτελούν τα φίδια, οι γάτοι, τα υδρόβια πουλιά που τρέφονται με αυτούς και φυσικά όπως πάντα ο ανθρώπινος παράγοντας με καταστροφή των βιοτόπων τους και τους αλογίστους ψεκασμούς  που έχουν ως αποτέλεσμα την θανάτωση των ειδών που τρέφονται οι βάτραχοι. Ένας ακόμα μεγάλος εχθρός των ειδών αυτών είναι και η παρατεταμένη ανομβρία που μαστίζει πολύ συχνά τον τόπο μας καθώς τα είδη αυτά χρειάζονται νερό για να ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους. Περισσότερο κινδυνεύει ο Πράσινος Φρύνος που ζει συνήθως μακριά από λίμνες και βασίζουν την αναπαραγωγή τους σε εποχιακές λιμνούλες που σχηματίζονται από ροΐ ποταμών (χειμάρρων) όπως ο Γιαλιάς και ο Πεδιαίος οι οποίοι ευτυχώς τα 2 τελευταία χρονιά έχουν πολύ καλή ροΐ νερού και συνεπεία αυτού το είδος να αναπαραχθεί κατά χιλιάδες. 

Οι βάτραχοι αποτελούν μια πολύ σημαντική πηγή τροφής για πάρα πολλά είδη όπως ερπετά, υδρόβια πουλιά, ψάρια γλυκού νερού, ακόμα και οι άνθρωποι σε μερικές χώρες θεωρούν μερικά είδη βατράχων εξαιρετική λιχουδιά.    

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1960 στη Λευκωσία και είναι φυσιοδίφης ερευνητής της κυπριακής βιοποικιλότητας. Φωτογράφος και κινηματογραφιστής αγρίας ζωής και πρόεδρος του συνδέσμου προστασίας φυσικής κληρονομίας και βιοποικιλότητας της Κύπρου. Με ακούραστη δράση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά το περιβάλλον και την βιοποικιλότητα του τόπου μας.

Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com

Τηλ. 96376823 

Τα δέκα είδη σκαλιφούρτων της Κύπρου - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 23/12/2018

See also

List of Birds of Cyprus - Κατάλογος πουλιών της Κύπρου

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George    Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, 23/12/2018

Κείμενο, φωτογραφίες,του Γιώργου Κωνσταντίνου

Οι σκαλιφούρτες ή Πετροκλήδες (wheatears) είναι στρουθιόμορφα πουλια του γενους Οινάνθη (Oenanthe) και ανήκουν στην μεγάλη οικογένεια Μυγοθηρίδες (Muscicapidae). Το όνομα του γένους Oenanthe το συναντάμε και ως ονομασία ενός γένους φυτών και προέρχεται από την ελληνική λέξη "οίνος" και "άνθος", επειδή η μυρωδιά των λουλουδιών αυτών των φυτών μοιάζει με τη μυρωδιά του κρασιού. Στην περίπτωση των σκαλιφούρτων, η επιστημονική ονομασία του γένους έχει να κάνει με το ότι όταν έρχονται, στην ανοιξιάτικη μετανάστευση στην Ελλάδα  (κυρίως αναφέρετε για την Στακτοσκαλιφούρτα), εμφανίζονται την περίοδο της άνθησης των σταφυλιών. Σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντούμε 28 είδη σκαλιφούρτων που ανήκουν στο γένος Οινάνθη (Oenanthe). Στην Κύπρο συναντούμε 10 από αυτά τα είδη με μερικά να αποτελούν πολύ σπάνια είδη για την Κύπρο με μερικές μόνο αναφορές, και από αυτά τα 10 είδη μόνο ένα είδος φωλιάζει στον τόπο μας και αποτελεί ενδημικό είδος της Κύπρου. Πρόκειται για μεταναστευτικά πουλιά και είναι όλα καθαρά εντομοφάγα. Τα περισσότερα είδη είναι μαυρόασπρου χρώματος και στα περισσότερα είδη υπάρχει φυλετικός διμορφισμός (διαφορές μεταξύ θηλυκών και αρσενικών). Φτιάχνουν τη φωλιά τους την άνοιξη σε μικρά κοιλώματα, σε όχθες αγροτικών δρόμων, ξερολιθιές, και γενικά όπου βρουν κατάλληλο κοίλωμα ή τρύπα, χρησιμοποιώντας μαλακά χόρτα και άλλα υλικά από τη φύση. Πρόκειται για πουλιά που έχουν εδαφική επικράτεια.

Cyprus wheatear (Oenanthe cypriaca) (Homeyer, 1884) Σκαλιφούρτα - Πετροκλής της Κύπρου

Τα είδη σκαλιφούρτων που συναντούμε στην Κύπρο είναι:

1 Κυπριακή Σκαλιφούρτα, Πετροκλής της Κύπρου - Cyprus wheatear (Oenanthe cypriaca) (Homeyer, 1884) 2 Ισπανική Σκαλιφούρτα, Ασπροκώλα, Ασπροκωλίνα -  Black-eared wheatear (Oenanthe hispanica) (Linnaeus,1758) - 3 Ερημοσκαλιφούρτα, Ερημοπετρόκλης -  Desert wheatear - Oenanthe deserti (Temminck, 1829) 4 Βουνοσκαλιφούρτα, Βουνοπετροκλής –  Finsch's Wheatear (Oenanthe finschii) (Heuglin, 1869) 5 Σκουφοσκαλιφούρτα, Σκουφοπετρόκλης –  Hooded wheatear (Oenanthe monacha) Temminck, 1825- 6 Διπλοσκαλιφούρτα, Αμμοπετροκλής –  Isabelline Wheatear (Oenanthe isabellina) (Temminck, 1829) 7 Στακτοσκαλιφούρτα, Σταχτοπετρόκλης –  Northern Wheatear (Oenanthe oenanthe) (Linnaeus, 1758) 8 Λυκοσκαλιφούρτα, Λευκόπυγος Πετρόκλης -  White-crowned wheatear - Oenanthe leucopyga (Brehm, 1855) 9 Μαυροσκαλιφούρτα, Βραχοπετροκλής -  Mourning wheatear (Oenanthe lugens) (Lichtenstein, 1823) 10 Κοτσινοσκαλιφούρτα, Πετροκλής του Κουρδιστάν -  Kurdish wheatear or red-rumped wheatear  (Oenanthe xanthoprymna)  (Hemprich & Ehrenberg, 1833)

Black-eared wheatear (Oenanthe hispanica) (Linnaeus,1758) Ασπροκώλα - Ασπροκωλίνα

Η κυπριακή σκαλιφούρτα ή ο πετροκλής της Κύπρου, Cyprus wheatear (Oenanthe cypriaca): Είναι ένα από τα τρία ενδημικά είδη της Κύπρου. Φωλιάζει μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον κόσμο και το συναντάμε τόσο σε παράλιες περιοχές όσο και σε ορεινές αν και προτιμά τις δασώδεις. Είναι αποδημητικό πουλί και τον χειμώνα αποδημεί σε χώρες όπως το Σουδάν και η Αιθιοπία για να ξεχειμωνιάσει, μερικά πουλιά όμως μένουν στην Κύπρο και τον χειμώνα, σε ορεινές περιοχές, γεγονός που το έχω δει. 

Desert wheatear - Oenanthe deserti (Temminck, 1829) Ερημοπετρόκλης, Ερημοσκαλιφούρτα

Γεννά από τρία έως πέντε γαλαζοπράσινα πιτσιλωτά αβγά που εκκολάπτονται μετά από 14 μέρες επώασης και την ευθύνη του μεγαλώματος των νεοσσών αναλαμβάνουν και οι δύο γονείς. Συνήθως και όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές αναπαράγεται δύο φορές κατά την περίοδο της άνοιξης. Το αρσενικό και το θηλυκό πουλί δεν έχουν ιδιαίτερες διαφορές στο χρώμα, ενώ το φθινόπωρο πριν την αποδημία αλλάζει  το μαυρόασπρο χρώμα παίρνοντας ένα μαυροκαφέ χρώμα. 

Finsch's Wheatear (Oenanthe finschii) (Heuglin, 1869) Βουνοπετροκλής - Βουνοσκαλιφούρτα

Η Ισπανική Σκαλιφούρτα είναι κοινό είδος για τον τόπο μας και χρησιμοποιεί την Κύπρο ως σταθμό μερικές μέρες κατά τις μεταναστεύσεις (άνοιξη και φθινόπωρο). Στον ευρωπαϊκό χώρο το συναντάμε σε δύο μορφές που διαφοροποιούνται γεωγραφικά, στην ανατολική φυλή O.h. melanoleuca που φωλιάζει και στην Ελλάδα και στη δυτική O.h.hispanica. Η ανατολική φυλή ξεχειμωνιάζει στο Σουδάν.

Η Ερημοσκαλιφούρτα είναι σχετικά σπάνιος επισκέπτης της χώρας μας και χρησιμοποιεί την Κύπρο ως σταθμό μερικές μέρες κατά τις μεταναστεύσεις. Η δυτική φυλή (O.d.homochroa) αναπαράγεται στην Σαχάρα και στην Αραβική Χερσόνησο. Την ανατολική φυλή (O.d.atrogularis), τη βρίσκουμε να αναπαράγεται σε ημιέρημες εκτάσεις της κεντρικής Ασίας και να ξεχειμωνιάζει στο Πακιστάν και στην βορειοανατολική Αφρική.  

Η Βουνοσκαλιφούρτα είναι κοινό είδος για τον τόπο μας και το συναντάμε σε ημιέρημες και βραχώδεις βουνοπλαγιές, από την Τουρκία και μέχρι το Αφγανιστάν ανατολικά και το δυτικό Πακιστάν. Είναι μετανάστης μικρών αποστάσεων γι’ αυτό και ξεχειμωνιάζει στην Αίγυπτο και σε χώρες της Μέσης Ανατολής, ενώ ένας μεγάλος αριθμό περνάει το χειμώνα του και στον τόπο μας.

Hooded wheatear (Oenanthe monacha) Temminck, 1825- Σκουφοπετρόκλης - Σκουφοσκαλιφούρτα

 Η Σκουφοσκαλιφούρτα είναι σπάνιο είδος για τον τόπο μας και ζει σε ερημικές περιοχές από την Αίγυπτο μέχρι την Αραβική χερσόνησο. Έχει παρατηρηθεί επίσης στο Πακιστάν. 

Η Διπλοσκαλιφούρτα είναι κοινό είδος για τον τόπο μας και είναι το πρώτο είδος από τις υπόλοιπες σκαλιφούρτες που μας έρχονται κατά τις μεταναστεύσεις. Σε σχέση με τα άλλα είδη της οικογένειας είναι το πιο εδαφόβιο και αυτό που μετακινείται περισσότερο περπατώντας από ότι πετώντας. Αναπαράγεται στην νότια Ρωσία και κεντρική Ασία και στο βόρειο Πακιστάν. Ξεχειμωνιάζει στην Αφρική και την Ινδία. Η Ελλάδα είναι το δυτικότερο σημείο εξάπλωσης του είδους, γι’ αυτό και στην κεντρική και δυτική Ευρώπη παρατηρείται πολύ σπάνια. 

White-crowned wheatear - Oenanthe leucopyga (Brehm, 1855) Λευκόπυγος Πετρόκλης, Λυκοσκαλιφούρτα

Η Στακτοσκαλιφούρτα είναι και αυτή πολύ κοινό είδος για τον τόπο μας και όλοι οι πληθυσμοί του περνούν το χειμώνα τους στην Αφρική. Η Στακτοσκαλιφούρτα σε σχέση με το μέγεθος της, πραγματοποιεί ένα από τα μεγαλύτερα ταξίδια. Την άνοιξη ξεκινάει το ταξίδι του από την Αφρική, από περιοχές νότια της Σαχάρας, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι πάνω από μια απέραντη περιοχή του βόρειου ημισφαιρίου, η οποία περιλαμβάνει την βόρεια και κεντρική Ασία, την Ευρώπη, την Γροιλανδία, την Αλάσκα και μέρος του Καναδά. Το φθινόπωρο, τα πουλιά γυρίζουν ξανά στην Αφρική. 

Isabelline Wheatear (Oenanthe isabellina) (Temminck, 1829) Αμμοπετροκλής

Η Λυκοσκαλιφούρτα, η Μαυροσκαλιφούρτα και η Κοτσινοσκαλιφούρτα,  είναι πολύ σπάνια είδη για την Κύπρο με μόνο μερικές αναφορές. Η Λυκοσκαλιφούρτα είναι Αφρικάνικό πουλί, κυρίως, κάτοικος στις βραχώδεις ερήμους της Σαχάρας. Η Μαυροσκαλιφούρτα είναι είδος που συναντούμε σε έρημες περιοχές της Αφρικής και της μέσης ανατολής. Η Κοτσινοσκαλιφούρτα είναι πουλί της Μέσης Ανατολής και την συναντούμε και στην Τουρκιά, Ιράκ, Κουρδιστάν και Ιράν τον χειμώνα μεταναστεύει στην Αίγυπτο, Σουδάν, Ερυθραία και Σομαλία ακόμα και μέχρι την Ινδία. 

Northern Wheatear (Oenanthe oenanthe) (Linnaeus, 1758) Σταχτοπετρόκλης

 Όλα τα είδη προστατεύονται από αυστηρή νομοθεσία. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1960 στη Λευκωσία και είναι φυσιοδίφης ερευνητής της κυπριακής βιοποικιλότητας. Φωτογράφος και κινηματογραφιστής αγρίας ζωής και πρόεδρος του συνδέσμου προστασίας φυσικής κληρονομίας και βιοποικιλότητας της Κύπρου. Με ακούραστη δράση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά το περιβάλλον και την βιοποικιλότητα του τόπου μας.

Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com

Τηλ. 96376823 

Ο κυπριακός σκαντζόχοιρος - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 18/8/2019

See also

Τα 31 θηλαστικά της Κύπρου (Web TV) - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 20/5/2018

Long-eared hedgehog - Cyprus hedgehog - Hemiechinus auritus dorotheae (Σκαντζόχοιρος) (S. G. Gmelin, 1770)

Λίστα των θηλαστικών της Κύπρου - List of mammals of Cyprus

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George    Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ,  18/8/2019

Κείμενο, φωτογραφίες, του Γιώργου Κωνσταντίνου

Ένα σημαντικό κομμάτι της σπουδαίας βιοποικιλότητας του τόπου μας αποτελούν τα θηλαστικά ζώα. Στην Κύπρο συναντάμε 31 διαφορετικά είδη θηλαστικών εκ των οποίων τα 19 ανήκουν στις νυχτερίδες, ένα θαλάσσιο θηλαστικό που είναι η μεσογειακή φώκια μοναχός και τα υπόλοιπα 11 αποτελούν χερσαία θηλαστικά. Όλα τα χερσαία θηλαστικά της Κύπρου είναι κυρίως νυχτόβια. Ένα από αυτά είναι ο σκαντζόχοιρος με το κοινό και επιστημονικό όνομα Long-eared hedgehog – Hemiechinus auritus dorotheae (S. G. Gmelin, 1770) και αποτελεί ενδημικό υποείδος της Κύπρου. 

Ανήκει στην οικογένεια Ερινακεϊδών (Erinaceidae), όπως και όλα τα είδη σκαντζόχοιρων που συναντάμε στον πλανήτη. Πρόκειται για ένα από τα έξι ενδημικά υποείδη του είδους Hemiechinus auritus που συναντάμε στην Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή. Η παρουσία του σκαντζόχοιρου στην Κύπρο πολύ πιθανόν να συνδέεται με τον νεολιθικό άνθρωπο. Οι άνθρωποι αυτοί έφεραν στην Κύπρο πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια από τις γειτονικές χώρες διάφορα είδη ζώων για εκτροφή, ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν. Μερικά από αυτά ξέφυγαν στη φύση και επανήλθαν στην φυσική τους κατάσταση, και μερικά από αυτά υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Με την πάροδο χιλιάδων χρόνων και την απομόνωση του σκαντζόχοιρου στο νησιωτικό μας περιβάλλον διαφοροποιήθηκε και έγινε ενδημικό υποείδος της Κύπρου. Σε ολόκληρο τον πλανήτη υπάρχουν 17 διαφορετικά είδη σκαντζόχοιρων που χωρίζονται σε 5 διαφορετικά γένη και συναντώνται στην Ασία, την Ευρώπη, την Αφρική και τη Νέα Ζηλανδία. 

Στην Κύπρο τον συναντάμε, κυρίως, σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές και σπάνια σε ορεινές περιοχές. Είναι σαρκοφάγο ζώο και τρέφεται, κυρίως, με έντομα, σαύρες, μικρά φίδια, σαλιγκάρια, γυμνοσάλιαγκες, σκουλήκια, κάμπιες, αυγά και νεοσσούς πουλιών που φωλιάζουν στο έδαφος, μικρά θηλαστικά, αμφίβια ακόμα και με κουφάρια ζώων, κυρίως πατημένα ζώα στους δρόμους από αυτοκίνητα. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής του, όμως, αποτελείται από έντομα που τα περισσότερα είναι βλαβερά για τον άνθρωπο, όπως οι ακρίδες. Ως εκ τούτου, ο σκαντζόχοιρος θεωρείται πολύ ωφέλιμος για τη γεωργία. Μια νύχτα είδα έναν σκαντζόχοιρο να διασταυρώνει τον δρόμο κρατώντας στο στόμα του από το κεφάλι ένα φίδι (Δρόπι) μήκους 50 εκατοστών που προφανώς σκότωσε. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι τρέφονται και με διάφορα φυτικά είδη, κάτι το οποίο πολύ πιθανόν δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, τουλάχιστον για τον κυπριακό σκαντζόχοιρο. Πολλές φορές είχα σκαντζόχοιρους σε αιχμαλωσία για σκοπούς έρευνας και ποτέ δεν έφαγαν φρούτα ή άλλα φυτικά είδη όσο και να πεινούσαν. 

Οι σκαντζόχοιροι ξεχωρίζουν εύκολα από τα μυτερά αγκάθια τους, που έχουν μήκος περίπου 2 εκατοστά και χρώμα απαλό κίτρινο με ραβδώσεις. Πρόκειται για τρίχες που έχουν γίνει σκληρές με την προσθήκη κερατίνης. Οι σκαντζόχοιροι χρησιμοποιούν τα αγκάθια τους για σκοπούς άμυνας, άλλα και για να θανατώνουν μερικά θηράματά τους. Όπως είναι γνωστό οι σκαντζόχοιροι μόλις αντιληφθούν κάποιο κίνδυνο τρέπονται σε φυγή ή κλείνουν και μετατρέπονται σε μια σφιχτή μπάλα γεμάτη αγκάθια που αποτρέπει τους θηρευτές να πλησιάσουν. Αξίζει να αναφέρω ότι μια νύχτα που οδηγούσα σε κάποιον χωματόδρομο είδα έναν σκαντζόχοιρο στη μέση του δρόμου που είχε παράξενη συμπεριφορά που δεν ξαναείδα. Ο σκαντζόχοιρος κυλιόταν πάνω σε ένα αντικείμενο και μόλις με είδε το έβαλε στο στόμα και τράπηκε σε φυγή, τον πρόφτασα και είδα ότι κρατούσε στο στόμα ένα πράσινο φρύνο European green toad (Bufotes viridis). Ο σκαντζόχοιρος ή προσπαθούσε να σκοτώσει τον φρύνο ή προσπαθούσε να απομακρύνει τις τοξικές ουσίες του φρύνου τρυπώντας τους επιφανειακούς αδένες του δέρματος. Ο φρύνος αν αρπαχτεί βίαια εκκρίνει αμυντικές τοξικές ουσίες από αδένες του δέρματος, ικανές να αποτρέψουν τους περισσότερους θηρευτές, αφού είναι ιδιαίτερα δύσγευστες και ερεθιστικές. 

Οι σκαντζόχοιροι πέφτουν τον χειμώνα σε χειμέρια νάρκη μέσα σε ξέβαθα λαγούμια που κατασκευάζουν οι ίδιοι κάτω από κούτσουρα, μεγάλες πέτρες, σε ξερολιθιές και σε πυκνή βλάστηση. Στα λαγούμια αυτά τοποθετούν μαλακά ξερά χόρτα και φύλλα. Εκτός από την χειμερία νάρκη, τα λαγούμια αυτά τα χρησιμοποιούν για να κρύβονται κατά τη διάρκεια της μέρας αλλά και για να γενούν τα μικρά τους. Γεννούν από 3-4 μικρά τα οποία διαθέτουν πολύ μαλακά αγκάθια που σταδιακά σκληραίνουν. Μια φορά είδα 3 μικρά σκαντζοχοιράκια που έπεσαν από μια τρύπα σε μια ξερολιθιά που, προφανώς, ήταν η φωλιά τους και η μάνα τους βγήκε μπροστά μου από την τρύπα, έπιασε τα σκαντζοχοιράκια ένα – ένα με το στόμα της και τα μετέφερε πίσω στη φωλιά τους, όπως κάνει ακριβώς ένας γάτος. Οι σκαντζόχοιροι δεν είναι κοινωνικά ζώα και έχουν εδαφική επικράτεια και όταν κάποιος σκαντζόχοιρος εισβάλει σε περιοχή άλλου σκαντζόχοιρου γίνονται σκληρές μάχες. Η μόνη φορά που συνυπάρχουν είναι την άνοιξη που το αρσενικό αναζητά θηλυκό για ζευγάρωμα. 

Φυσικοί εχθροί των σκαντζόχοιρων στην Κύπρο είναι οι αλεπούδες και αρπακτικά πουλιά. Πολλές φορές είδα έξω από φωλιές αλεπούδων υπολείμματα από φαγωμένους σκαντζόχοιρους. Υπολείμματα από φαγωμένους σκαντζόχοιρους είδα σε φωλιές αετογερακίνων Long-legged buzzard (Buteo rufinus). Επίσης, είδα αετογερακίνα να κρατά στα πόδια της κουλουριασμένο σκαντζόχοιρο και να τον μεταφέρει στη φωλιά της για να τραφούν τα μικρά της. Συνήθως, οι σκαντζόχοιροι μεταφέρουν αρκετά τσιμπούρια και ψύλλους, τα οποία τρέφονται με το αίμα τους και π τους μεταδίδουν αρκετές ασθένειες. Μερικά από τα θηλαστικά της Κύπρου όπως ο σκαντζόχοιρος και η αλεπού δέχονται μεγάλη πίεση στους δρόμους, καθώς δεκάδες είναι τα ζώα που σκοτώνονται καθημερινά σε ατυχήματα με αυτοκίνητα, αλλά και από ασυνείδητους οδηγούς που τα χτυπούν, δυστυχώς, για την πλάκα τους. Τα φυτοφάρμακα αποτελούν μεγάλο κίνδυνο, καθώς οι σκαντζόχοιροι τρέφονται με έντομα και μέσω αυτών δηλητηριάζονται. 

Επίσης, τα δηλητηριασμένα δολώματα που τοποθετούνται από ασυνείδητους για αλεπούδες εξοντώνουν τους σκαντζόχοιρους. Έχω δει μερικές φορές νεκρούς σκαντζόχοιρους δίπλα από δηλητηριασμένα κομμάτια κρέατος προφανώς από το ισχυρό απαγορευμένο δηλητήριο λανέιτ, διότι τα ζώα έμειναν επί τόπου μετά το πρώτο δάγκωμα. Σημειώνω ότι το εν λόγω δηλητήριο απαγορεύτηκε στην Κυπριακή Δημοκρατία λόγω της επικινδυνότητάς του, Να αναφέρω ότι παλιά οι άνθρωποι στην Κύπρο τους έτρωγαν και αυτό σύμφωνα με πληροφορίες που έχω συμβαίνει και σήμερα από μια πολύ μικρή μερίδα ανθρώπων. Παρόλα αυτά ο πληθυσμός τους στην Κύπρο παραμένει σε ικανοποιητικά επίπεδα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1960 στη Λευκωσία και είναι φυσιοδίφης ερευνητής της κυπριακής βιοποικιλότητας. Φωτογράφος και κινηματογραφιστής αγρίας ζωής και πρόεδρος του συνδέσμου προστασίας φυσικής κληρονομίας και βιοποικιλότητας της Κύπρου. Με ακούραστη δράση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά το περιβάλλον και την βιοποικιλότητα του τόπου μας.

Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com

Τηλ. 96376823 

Ροδοπελεκάνος, το μεγαλύτερο αποδημητικό πουλί της Κύπρου - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 23/6/2019

See also

Great white pelican - Pelecanus onocrotalus Linnaeus, 1758 - Ροδοπελεκάνος 

List of Birds of Cyprus - Κατάλογος πουλιών της Κύπρου

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George    Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ,  23/6/2019

Κείμενο, φωτογραφίες, του Γιώργου Κωνσταντίνου

Σε ολόκληρο τον πλανήτη έχουν καταγραφή περίπου 10.000 διαφορετικά είδη πουλιών. Στην Κύπρο έχουν καταγραφεί (μαζί με τα αποδημητικά) περίπου 410 είδη πουλιών, και αυτός ο αριθμός αυξάνεται κάθε χρόνο με νέες καταγραφές. Συγκεκριμένα, από τα 410 είδη πουλιών τα 54 είναι μόνιμοι κάτοικοι της Κύπρου, τα 210 αποδημητικά είδη και τα συναντούμε τις εποχές της αποδημίας των πουλιών που γίνεται το φθινόπωρο και την άνοιξη και τα υπόλοιπα αποτελούν σπάνια είδη για την Κύπρο και θεωρούνται ως τυχαίοι επισκέπτες. 

Οι πελεκάνοι συγκαταλέγονται στα μεγαλύτερα και βαρύτερα πουλιά που συναντούμε στον πλανήτη. Απολιθώματα που έχουν βρεθεί τοποθετούν μέχρι στιγμής την παρουσία των Πελεκάνων στον πλανήτη περισσότερο από 30 εκατομμύρια χρόνια. Τα απολιθώματα πελεκάνων που έχουν βρεθεί υποδεικνύουν τουλάχιστον δέκα διαφορετικά είδη πελεκάνων που δεν υπάρχουν πια και έχουν χαθεί από τον πλανήτη για διάφορους λόγους. 

Ανά τον κόσμο έχουν καταγραφή οκτώ διαφορετικά είδη Πελεκάνων.  Ένα από αυτά τα οχτώ είδη επισκέπτεται τον τόπο μας την εποχή της αποδημίας και χρησιμοποιεί την Κύπρο ως ενδιάμεσο μεταναστευτικό σταθμό, κυρίως το φθινόπωρο ερχόμενοι από Ευρώπη και κατεύθυνση την Αφρική όπου και ξεχειμωνιάζουν. Πρόκειται για τον  Ροδοπελεκάνο με το επιστημονικό όνομα Great white pelican - Pelecanus onocrotalus  (Linnaeus, 1758) και πρόκειται για το βαρύτερο και μεγαλύτερο αποδημητικό πουλί που επισκέπτεται τον τόπο μας. 

Είναι σχετικά σπάνιο είδος για την Κύπρο με μόνο μερικές αναφορές τον χρόνο. Είναι υδρόβιο πτηνό της οικογενείας των Πελεκανιδών (Pelecanidae) όπου και ανήκουν και τα οχτώ είδη Πελεκάνων. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο είδος πελεκάνου με μεγαλύτερο είδος από όλους τον Αργυροπελεκάνο. Ο Ροδοπελεκάνος μπορεί να φτάσει σε μήκος σώματος ως 180 εκατοστά, μήκος ράμφους έως 47 εκατοστά και άνοιγμα φτερούγων μέχρι 360 εκατοστά και βάρος σώματος το αρσενικό μέχρι 15 κιλά ενώ το θηλυκό μέχρι 9 κιλά. Πρόκειται για αρκετά εντυπωσιακό πουλί και όταν καταφθάσει κάποιο σε κάποια λίμνη ή φράγμα της Κύπρου αποτελεί είδηση και όλοι οι παρατηρητές και φωτογράφοι πουλιών επιδιώκουν να το δουν. Συχνάζει σε μεγάλες λίμνες, , λιμνοθάλασσες και αβαθείς παράκτιες θαλάσσιες περιοχές. Στην Κύπρο το είδος αυτό έχει καταγραφεί σε αρκετές περιοχές όπως την ευρύτερη περιοχή Ακρωτηρίου, Αλυκή Λάρνακας, Φράγμα Άχνας, Φράγμα Αθαλάσσας, στις λίμνες επεξεργασίας λυμάτων στο Μενεού και στις λίμνες επεξεργασίας λυμάτων στην Μια Μηλιά. 

Τρέφετε κυρίως με ψάρια και μπορεί να πιάσει και να καταπιεί ψάρι μέχρι 600 γραμμάρια. Το απίστευτα μεγάλο τους ράμφος λειτουργά όπως μια αποχή με την τεράστια σακούλα που διαθέτη κάτω από το ράμφος. Βυθίζει το κεφάλι του στο νερό με ανοιχτό το στόμα σαρώνοντας το νερό, όταν η σακούλα του γεμίσει με νερό και ψάρια σηκώνει ψηλά το κεφάλι του έξω από το νερό και στραγγίζει το νερό, κατόπιν καταπίνει τα ψάρια. Συνήθως οι πελεκάνοι ψαρεύουν σε ρηχά νερά και σε ομάδες για να παγιδεύουν και να συλλαμβάνουν τα ψάρια πιο εύκολα. Ο κάθε πελεκάνος χρειάζεται κάθε μέρα 1,5 κιλό τροφής για να μπορέσει να επιβιώσει. Σε μεγάλες συγκεντρώσεις πουλιών σε λίμνες της Αφρικής που φτάνουν και τις 40 χιλιάδες πουλιά οι ποσότητες ψαριών που καταναλώνουν φτάνουν τα αρκετά εκατομμύρια κιλά τον χρόνο. Δεν αναπαράγεται στην Κύπρο και ένας από τους λόγους είναι ότι ο τόπος μας δεν διαθέτει μεγάλες λίμνες με τόσο μεγάλες ποσότητες ψαριών που χρειάζονται αυτά τα πουλιά για να επιβιώσουν. Εκτός από ψάρια οι πελεκάνοι τρέφονται και με ότι άλλο ζωντανό πιαστεί στην σακούλα τους όπως καραβίδες, γυρίνους, βατράχους, χελώνες και οστρακοειδή. Σε περιόδους πείνας οι πελεκάνοι κάνουν επιδρομές σε αποικίες άλλων υδρόβιων πουλιών καταπίνοντας τα αυγά και τους νεοσσούς τους. Έχουν παρατηρηθεί πελεκάνοι να καταπίνουν νεοσσούς άλλων πουλιών με βάρος μέχρι 2.5 κιλά. Έχει παρατηρηθεί επίσης ότι καταπίνουν νεοσσούς πάπιων. Αρπάζουν γλάρους και άλλα πουλιά όπου τα κρατούν κάτω από το νερό μέχρι να πνιγούν και μετά τα καταπίνουν ολόκληρα. Επίσης αρπάζουν την τροφή από άλλα αρπακτικά πτηνά.   

Η περίοδος αναπαραγωγής στις εύκρατες ζώνες όπου και αναπαράγετε, ξεκινάει στα τέλη Απριλίου και διαρκεί μέχρι τις αρχές Μαΐου. Φωλιάζουν πάντα σε αποικίες κοντά σε νερά και σε νησίδες που βρίσκονται μέσα στο νερό για να προστατεύονται από επιδρομές θηρευτών. Κατασκευάζει την φωλιά του στο έδαφος με ελάχιστα υλικά σε ένα αβαθές κοίλωμα που δημιουργεί ο ίδιος. Γεννά 2-3 αυγά που τα επωάζουν και τα δύο φύλα για 29 - 36 μέρες. Τα 2 φύλα είναι σχεδόν όμοια με το αρσενικό να είναι κατά πολύ βαρύτερο από το θηλυκό. Τα νεαρά πουλιά είναι πολύ πιο σκουρόχρωμα από τα ενήλικα. 

Στην Ελλάδα οι Ροδοπελεκάνοι αναπαράγονται μόνο στην ευρύτερη περιοχή της Μικρής Πρέσπας, η λίμνη αυτή αποτελεί το δεύτερο σημαντικότερο ευρωπαϊκό χώρο φωλιάσματος, μετά το Δέλτα του Δούναβη. Σε όλες τις περιοχές αναπαραγωγής για προστασία του είδους γίνετε  εγκατάσταση πλωτών σχεδίων ή πλατφόρμων από ξύλο και δημιουργία νησίδων που αποτελούν ασφαλείς θέσεις φωλιάσματος για τα πουλιά. 

Οι φυσικοί εχθροί αυτών των πουλιών  είναι μερικά μεγαλόσωμα αρπακτικά όπως αετοί που αρπάζουν αυγά και νεοσσούς, σαρκοφάγα θηλαστικά κυρίως στην Αφρική και κροκόδειλοι κυρίως στον Νείλο. Οι κίνδυνοι από ανθρώπινης πλευράς είναι οι καταστροφή των οικοτόπων τους, η υπεραλιεία με αποτέλεσμα την έλλειψη τροφής και το παράνομο κυνήγι. Στην Αίγυπτο πωλείται στις αγορές κρέας πελεκάνου. Η κλιματική αλλαγή επίσης αποτελεί σοβαρό κίνδυνο καθώς η άνοδος των νερών θα καταστρέψει τις νησίδες που φωλιάζουν τα πουλιά όπως και η δραματική μείωση των νερών που θα έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο των ψαριών με συνεπεία την λιμοκτονία των πουλιών.

Στην Κύπρο πριν μερικά χρόνια πελεκάνοι εξημερώνονταν και χρησιμοποιούνταν σαν μασκότ σε παραλιακά εστιατόρια για να προσελκύουν πελάτες. Τώρα αυτό απαγορεύετε καθώς το είδος βρίσκεται κάτω από αυστηρά προστασία. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1960 στη Λευκωσία και είναι φυσιοδίφης ερευνητής της κυπριακής βιοποικιλότητας. Φωτογράφος και κινηματογραφιστής αγρίας ζωής και πρόεδρος του συνδέσμου προστασίας φυσικής κληρονομίας και βιοποικιλότητας της Κύπρου. Με ακούραστη δράση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά το περιβάλλον και την βιοποικιλότητα του τόπου μας.

Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com

Τηλ. 96376823 

Πόσα είδη τουλιπών έχουμε, πότε ανθίζουν και που τις συναντούμε - Του Γιώργου Κωνσταντίνου - Εφημερίδα πολίτης 14/2/2019

See also

Άρθρα του Γιώργου Κωνσταντίνου (162) στην εφημερίδα Πολίτης – George    Konstantinou Articles at Politis newspaper from 24/9/2017 – 1/11/2020

Λίστα Ενδημικών Φυτών της Κύπρου - List of Endemics plants of Cyprus 

The very rare Tulip Tulipa akamasica  found in a very small area in Akamas - Τουλίπα του Ακάμα - Endemic species to Cyprus

Tulipa cypria - Κυπριακή Τουλίπα, Τουλίπα η κυπρία, τουλίπα - Endemic to Cyprus

Tulipa agenensis Redouté - Cyprus

Γεώργιος και Φανή Κωνσταντίνου, εντόπισαν ένα νέο πληθυσμό του σπάνιου φυτού Τουλίπα του Πολεμιού (Tulipa agenensis)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ,  14/2/2019

Κείμενο, φωτογραφίες, του Γιώργου Κωνσταντίνου

Η χλωρίδα της Κύπρου σήμερα περιλαμβάνει περίπου 1.920 διαφορετικά είδη φυτών και ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει επίσης όλα τα ιθαγενή και επιγενή φυτά της Κύπρου χωρίς όμως τα καλλιεργούμενα φυτά. Ένα πολύ ξεχωριστό κομμάτι αυτών των φυτών αποτελούν οι πανέμορφες τουλίπες της Κύπρου. Οι τουλίπες ανήκουν στην τάξη των Λειριώδη (Liliales) και στην οικογένεια Λειριοειδή (Liliaceae) Ανά τον πλανήτη συναντάμε πέραν των 90 διαφορετικών ειδών τουλιπών του γένους Tulipa. Οι τουλίπες είναι πολυετή ποώδη, αγγειόσπερμα, μονοκοτυλήδονα φυτά των περιοχών της Ευρώπης και της δυτικής και κεντρικής Ασίας. Οι τουλίπες είναι βολβόριζα φυτά και ο βολβός τους είναι ωοειδής και καλύπτεται από διάφορους μεμβρανοειδείς χιτώνες καστανού χρώματος. Ο πολλαπλασιασμός τους γίνεται με τους βολβούς αυτούς, οι οποίοι δημιουργούν υπόγεια ριζώματα και, με τη σειρά τους, τα ριζώματα αυτά νέους βολβούς, και έτσι μπορούν να δημιουργηθούν ολόκληρες αποικίες. Αναπαράγονται επίσης και με σπόρους.

Τα κύρια χρώματα των τουλιπών είναι το κίτρινο και το κόκκινο, αλλά βρίσκουμε και λευκά, πορφυρά και ροζ άνθη. Ο καρπός της τουλίπας ονομάζετε κάψα και είναι τριγωνικού σχήματος που φέρει πάρα πολλά μικρά σπόρια.

Μεγάλες οργανωμένες καλλιέργειες του φυτού βρίσκονται στην Ολλανδία, που καλύπτουν τεράστιες εκτάσεις γι' αυτό η Ολλανδία ονομάζεται και ‘’χώρα της τουλίπας’’. Παρόλα αυτά έχουμε τουρίστες από την Ολλανδία που επισκέπτονται την Κύπρο για να δουν τις κυπριακές πανέμορφες τουλίπες.  

Στην Κύπρο συναντούμε τρία διαφορετικά είδη τουλιπών που όλες έχουν χρώμα κόκκινο και βρίσκονται όλες στο κόκκινο βιβλίο της χλωρίδας της Κύπρου που περιέχει όλα τα φυτά της Κύπρου που απειλούνται με αφανισμό.

Tulipa cypria (Κορμακίτης) 

   Τα τρία είδη τουλίπας που συναντούμε στον τόπο μας είναι:  

1 Τουλίπα η κυπριακή -  Tulipa cypria Stapf, 

2  Τουλίπα του Ακάμα - Tulipa akamasica C.S. Christodoulou, R. Hand & C. Charalambous 

3 Tulipa agenensis Redouté

Tulipa cypria (Κορμακίτης) 

Η Tulipa cypria είναι ενδημικό και σπάνιο είδος για την Κύπρο. Ενδημικό είδος της Κύπρου σημαίνει ότι την συναντούμε μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον πλανήτη. Το φυτό φτάνει σε μέγιστο ύψος τα 30 με 40 cm και με πέταλα έντονου βαθυκόκκινου χρώματος. Η ανθοφορία της Τουλίπας αυτής παρατηρείται κυρίως τους μήνες Μάρτιο με Απρίλιο. Την συναντουμε στον Ακάμα, στον Κορμακίτη, στην Μύρτου, στο Διόριος, στα Πάναγρα, στον Άγιο Συμεών της Καρπασίας και στο Μάμμαρι σε ένα μικρό σημείο στην νεκρή ζώνη. Δυστυχώς φύετε συνήθως σε καλλιεργημένα χωράφια σιτηρών τα οποία θερίζονται πριν να ολοκληρωθεί η καρποφορία των τουλιπών με αποτέλεσμα να μην μπορούν να πολλαπλασιαστούν. 

Η Tulipa akamasica είναι εξαιρετικά σπάνιο φυτό το οποίο για πολλά χρόνια δεν είχε ταξινομηθεί όσον αφορά το είδος και είχε το όνομα Tulipa ssp. Μόλις πρόσφατα (το 2014) ονομάστηκε Tulipa akamasica και ανήκει τώρα στα ενδημικά φυτά της Κύπρου. Η προεργασία για αυτή την κατάληξη οφείλεται στους C.S. Christodoulou, R. Hand & C. Charalambous. 

The very rare Tulip Tulipa akamasica

Η Τουλίπα του Ακάμα είχε ανακαλυφθεί το 1991 από τον Χρήστο Χαραλάμπους χωρίς όμως να έχει καταχωρηθεί ως νέο είδος αφού βάσει αρχικών μελετών το φυτό θεωρήθηκε ότι άνηκε σε ένα είδη γνωστό είδος. Το φυτό φτάνει σε μέγιστο ύψος τα 30cm και με πέταλα έντονου κόκκινου χρώματος. Η ανθοφορία της Τουλίπας του Ακάμα παρατηρείται κυρίως τους μήνες Μάρτιο με Απρίλιο. Η τουλίπα αυτή είναι φυτό το οποίο κινδυνεύει κρίσιμα με αφανισμό καθώς την συναντούμε μόνο σε μια πολύ μικρή περιοχή του Ακάμα σε υψόμετρο 370 μέτρα και με πληθυσμό περίπου μόνο διακόσια φυτά. Ίδη το φυτό συμπεριλαμβάνετε στην IUCN Red List of Threatened Species. Το Τμήμα Δασών έχει περίφραξη την περιοχή που βρίσκονται τα φυτά για να τα προστατεύσει από την ανεξέλεγκτη βόσκηση αλλά λόγο του απόμερου της περιοχής τα λιγοστά αυτά σπανιότατα ανά τον κόσμο φυτά βρίσκονται στο έλεος αυτού που θέλει να ξεριζώσει βολβούς για σκοπούς εμπορίας. Ίδη έχω εντοπίσει στο διαδίχτυο πολλές ιστοσελίδες που πουλούν σπάνια ενδημικά είδη της Κύπρου όπως σαλιγκάρια, έντομα, σπόρους και βολβούς φυτών χωρίς κανένα εμπόδιο. 

The very rare Tulip Tulipa akamasica

Την  Tulipa agenensis εκτός από την Κύπρο την συναντούμε σε νησιά του αιγαίου στην Τουρκία, Συρία, Ισραήλ, Ιράν, Λίβανο, Ιορδανία και Παλαιστίνη. Το φυτό φτάνει σε μέγιστο ύψος τα 30 με 40 cm και με πέταλα έντονου κόκκινου χρώματος. Η ανθοφορία της Τουλίπας αυτής παρατηρείται κυρίως τους μήνες Μάρτιο με Απρίλιο. Στην Κύπρο την συναντούμε στο Πολέμι, Στρουμπί, Φοίτη  και σε μια μικρή περιοχή στην Κυπερούντα την οποία έχω ανακαλύψει το 2011 μαζί με την γυναίκα μου Φανή. 

Ανακοίνωση του Τμήματος Δασών τότε αναφέρει: Την Τρίτη 3 Μαΐου 2011, Δασικοί Λειτουργοί καθοδηγούμενοι από το ζεύγος φυσιολατρών και μελετητών της Κυπριακής φύσης κ. Γεώργιο και Φανή Κωνσταντίνου, εντόπισαν ένα νέο πληθυσμό του σπάνιου φυτού Τουλίπα του Πολεμιού (Tulipa agenensis) στα μεγαλύτερα υψόμετρα της περιοχής Πιτσιλιάς (1200m). Η Τουλίπα είναι ακόμη σε άνθηση, ένα μήνα αργότερα από την κανονική περίοδο άνθησης στο Πολέμι, λόγω υψομέτρου. Ως σπάνιο φυτό με συνεχώς συρρικνούμενο πληθυσμό χαρακτηρίζεται ως Εύτρωτο στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου, σύμφωνα με τα διεθνώς αποδεκτά κριτήρια της IUCN. Η νέα θέση σε Κοινότητα της Πιτσιλιάς (το όνομα της οποίας δεν αποκαλύπτεται για ευνόητους λόγους) περιλαμβάνει πάνω από 200 φυτά που βρίσκονται στο ίδιο ενδιαίτημα όπως και στο Πολέμι και Στρουμπί, δηλαδή σε αμπέλια και όχθες αμπελιών. Σύμφωνα με μαρτυρία της ηλικιωμένης ιδιοκτήτριας του αμπελιού, η Τουλίπα υπήρχε εκεί από τον καιρό που θυμάται και επομένως είναι παλιός υποπληθυσμός. Η Τουλίπα είναι φυτό που εμφανίζεται σε γεωργικές καλλιέργειες και ευνοείται από καλές γεωργικές πρακτικές αλλά μπορεί να απειληθεί από χρήση ζιζανιοκτόνων, υπερσυλλογή, οικιστική ανάπτυξη και την εγκατάλειψη της υπαίθρου. Οι Λειτουργοί του Τμήματος Δασών μεταφύτεψαν αριθμό βολβιδίων Τουλίπας στον Βοτανικό Κήπο Τροόδους που βρίσκεται στο όριο του Μεταλλείου του Αμιάντου. Επίσης είχαν επαφές με το Κοινοτικό Συμβούλιο και συμφωνήθηκαν τρόποι για επί τόπου προστασία του φυτού.

Tulipa agenensis 

Γενικά οι τουλίπες κινδυνεύουν από την καταστροφή των οικοτόπων, την ανομβρία, την υπερβόσκηση και τους ανθρώπους που πολύ συχνά ξεριζώνουν τους βολβούς για να τους φυτέψουν στους κήπους τους ή έχουν σκοπό την εμπορία τους, το κόψιμο των ανθών για να στολίσουν τα βάζα τους ή για εμπορία σε ανθοπωλεία με αποτέλεσμα να στερούν την καρποφορία των φυτών που είναι απαραίτητη για των πολλαπλασιασμό τους. Πολλές είναι οι φορές που είδα αμέτρητες τρύπες στο έδαφος λόγω της αφαίρεσης των βολβών. Έχω δει επίσης στο Πολέμι πολλές φορές ανθρώπους με εκατοντάδες κομμένες τουλίπες στην αγκαλιά τους που σίγουρα λόγο της ποσότητας είχαν σκοπό την εμπορία τους. Απίστευτο είναι το γεγονός όπου πολλοί δήθεν φυσιολάτρες επισκέπτονται τις περιοχές που φύονται οι τουλίπες δήθεν για να τις θαυμάσουν και λόγο απροσεξίας και αδιαφορίας τις τσαλαπατούν ανελέητα, πράγμα που δυστυχώς έχω διαπιστώσει πολλές φορές. Και τα τρία είδη τουλιπών της Κύπρου προστατεύονται με αυστηρή νομοθεσία αλλά δυστυχώς ποτέ δεν έχω ακούσει να καταγγελθεί ή να καταδικαστεί κάποιος για τα πιο πάνω αδικήματα που έχω αναφέρει. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου γεννήθηκε το 1960 στη Λευκωσία και είναι φυσιοδίφης ερευνητής της κυπριακής βιοποικιλότητας. Φωτογράφος και κινηματογραφιστής αγρίας ζωής και πρόεδρος του συνδέσμου προστασίας φυσικής κληρονομίας και βιοποικιλότητας της Κύπρου. Με ακούραστη δράση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά το περιβάλλον και την βιοποικιλότητα του τόπου μας.

Επικοινωνία fanigeorge@hotmail.com

Τηλ. 96376823